Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

Oltinchi davr
- yoshlik boshqa jinsga psixologik intim yaqinlashuv 
qobiliyati va ehtiyoj yuzaga kelishi bilan ajralib turadi. Bunda ayniqsa, jinsiy 
mayl alohida o’rin tutadi. Yoshlik tanholikni yoqtirish, odamovilik kabi yoqimsiz 
xususiyat bilan ham farqlanadi.
Yettinchi davr
- yetuklik davrida hayotiy faoliyatning barcha sohalarida 
mahsuldorlik tuyg’usi uzluksiz hamroh bo’ladi va ezgu niyatlarning amalga 
oshishida turtki bo’ladi. Bu davrda ayrim jihatlarda turg’unlik tuyg’usi salbiy 
xususiyat sifatida hukm surishi mumkin.
Sakkizinchi davr
- qarilik, inson sifatida o’z burchini uddalay 
olganligidan, qanoatlanish xususiyatlari mavjud. Salbiy xususiyat sifatida hayot 
faoliyatidan ko’ngil sovish, noumidlikni aytish mumkin. Eng muhim jihati esa 
donolik, soflik, gunohlardan forig’ bo’lish har bir holatga shaxsiy va umumiy 
nuqtai nazardan qarash.
E.Erikson konsepsiyasiga ko’ra, shaxs shakllanishida ushbu bosqichlarni 
birma-bir bosib o’tadi va har bir bosqichda insonning ichki dunyosida sifat 
o’zgarishlar, atrofdagi kishilarga bo’lgan munosabatlarida esa radikal (keskin) 
o’zgarishlar ro’y beradi.
Britaniya Professional Standartlari Tuzilishi (The UK Professional 
Standards Framework) 2006-yil Oliy Ta’lim Akademiyasi(Higher Education 
Academy) tomonidan tuzilgan. Uning yaratilishida turli Britaniya universitetlari, 
ko’plab konsultatsiyalar va turli fond kengashi takliflari o’z hissasini qo’shgan. 
Britaniya Professional Standartlari Tuzilishi(The UK Professional Standards 
Framework) standartlari yozma shaklda tuzilib, ularning oliy ta’lim tizimidagi 
barcha fanlarga va universitetlarga taalluqli ekanligi ko’rsatilgan. Britaniyaning 
dastlabki akademiklari uchun UKPS(The UK Professional Standards 
Framework) katta ahamiyat kasb etgan. Chunki UKPS o’qitish, ta’lim olish va 
pedagogika yo’nalishlaridagi malaka oshirish dasturlarini asosini tashkil etadi. 
Mazkur standartlar(28.1A-jadval) uchta umumiy izoh ko’rinishida tuzilgan. 
Ushbu standartlarni namoyish qilish uchun shaxs ma’lum kasb sohalarida 
yutuqlarini, chuqur bilim va ish talablariga javob berishini ko’rsatishi kerak.
16
  
16
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm. pp: 470.

---

40
Har bir odam hayoti mobaynida xaddan ziyod ko‘p turli rollarni bajaradiki, 
ularning barchasi uning ijtimoiylashuv tajribasida munosib iz qoldiradi. Shuning 
uchun ushbu jarayonda har bir odam o‘zining jamiyatda o‘rnini topishga intiladi 
va samarasiga ko‘ra u yoki bu mavqega erishadi. Aslini olganda 
ijtimoiylashuvning har bir bosqichida shaxs o‘zining “Men”ini tobora anglab, 
unga kerakli tuzatishlar kiritib boradi. Agar shaxsiy tajriba ijobiy bo‘lib, odam 
ko‘rgan-kechirganlaridan
yaxshi va to‘g‘ri xulosalar chiqarib, to‘g‘ri turmush tarzini shakllantira olsa, 
uning odamlar orasida obro‘si yuqori, aks holda shaxs degradatsiyasi, xulqdagi 
deprivatsiyalar haqida xulosa chiqariladi.
Kundalik hayotda oddiy muammolardan tortib murakkab aqliy topqirlik
talab qiladigan masalalarda ham tafakkur, fikrlash faoliyatining o‘rni muhim 
hisoblanadi. Masalan, qanday qilib do‘stlashish, notanish kishining yuz
ifodasidan fikrini uqish, mo‘ljallangan manzilga qayta yo‘l topish,
muammoning mohiyatini ochish, masala echish insondan turli xil tafakkurni 
talab qiladi.
17
  
Jahon psixologiyasida shaxsning kamoloti, uning rivojlanishi to’g’risida 
xilma-xil nazariyalar yaratilgan bo’lib, tadqiqotchilar inson shaxsini o’rganishda 
turlicha qarashlar va muammo mohiyatini yoritishda o’ziga hos yondashishga 
egadirlar. Mazkur nazariyalar qatoriga biogenetik, sotsiogenetik, psixogenetik 
kabilarni kiritish mumkin. Quyida sanab o’tilgan nazariyalar va ularning ayrim 
namoyandalari tomonidan shaxsni rivojlantirishning prinsiplariga to’xtalib 
o’tamiz.