Guliston davlat universiteti sattarov karim qarshievich tuxtamisheva gulnoza qarshibaevna

 
NAZORAT SAVOLLAR. 
 
1. Donning asosiy sifat ko`rsatkichlariga nimalar kiradi? 
2. Don sifati organoleptik usulda qanday aniqlanadi. 
3. Donning ranggi, hidi va ta`mi qanday bo`lishi kerak. 
4. Nima uchun hid sog`lom donda ham aniqlanadi? 
5. Butun va maydalangan donlarning sifat ko`rsatkichlarini organoleptik 
baholashning qanday o`ziga xos xususiyatlari mavjud? 
 
 

---

25 
3-LABORATORIYA ISHI 
MAVZU:DON NAMLIGINI ANIQLASH 
Asosiy tushuncha: Don masasining namligi. Don qanchalik yuqori 
namlikka ega bo`lsa, u shunchalik jadal nafas oladi. Juda quruq donlarning –
bug`doy, javdar, arpa, suli, makkajo`xori va dukkakli o`simliklarning (namligi 
11-12 % gacha) nafas olish jadalligi - juda kichik va amalda nolga teng. Juda 
nam (namligi 25-30 % va undan ko`proq) don sovutilmagan holatda havo erkin 
tegib turganda bir sutkada 0,05-0,2 % quruq moddalar massasini yo`qotadi.
Donda, xuddi boshqa organizmdagi singari, namlik moddalar almashinish 
reaktsiyasini borishi uchun muhit hisoblanadi. Agar namlik miqdori katta 
bo`lmasa, u bog`langan holatda bo`ladi: uni oqsil va kraxmal mustahkam ushlab 
turadi. Bu namlik hujayradan-hujayraga ko`chmaydi va moddalar almashinish 
reaktsiyasida deyarli qatnashmaydi. 
Namlikning oshib borishi bilan don hujayralarida erkin namlik, ya`ni 
kraxmal va oqsil tomonidan bo`shroq ushlanadigan yoki ushlanmaydigan namlik 
hosil bo`ladi. U gidrolitik xarakterli reaktsiyalarda (kraxmalni qandga, 
murakkab oqsillarni oddiyrog`iga aylanishida, yog`larni glitserin va yog` 
kislotalariga parchalanishida va shularga o`xshashlarda), hujayralardagi 
moddalar almashish reaktsiyalarida qatnashadi va hujayradan hujayraga 
ko`chishi mumkin. Donda erkin namlikning paydo bo`lishi bilan birga gidrolitik 
va nafas olishda qatnashadigan fermentlar miqdori, donning nafas olish jadalligi, 
quruq moddalar sarfi yaqqol oshadi. Misol uchun M.V. Berdienkoning bug`doy 
doni bo`yicha olgan ma`lumotlarini keltiramiz. Namligi 13,5 % bo`lgan don bir 
oy saqlanganda quruq moddalarni 0,06 % miqdorda, namlik 18 % bo`lganda–
0,50 % yo`qotgan. 
Don va urug`larda erkin namlik paydo kildiradigan va nafas olish 
jadalligini keskin oshiradigan namlik kritik namlik deyiladi.