Guliston davlat universiteti sattarov karim qarshievich tuxtamisheva gulnoza qarshibaevna

Don massasining gigroskopikligi. Don massasini saqlash va ayniqsa, 
yig`ib olingandan keyingi ishlov berish paytidagi (faol shamollatish, quritish) 

---

26 
holatiga uning suv bug`larini olishi va o`zidan chiqarib yuborishi, ya`ni 
gigroskopikligi ko`proq ta`sir qiladi. 
Don massasining gigroskopikligi tufayli saqlash paytida uning namiqishi 
donning, mikroorganizmlarning va boshqa tirik komponentlarning hayot 
faoliyati uchun sharoit yaratadi. 
Avval yozilganlardan ma`lumki, donning yuqori gidroskopikligi uning 
kapillyar-g`ovaksimon strukturaga va gidrofil kapillyarlarga egaligi bilan 
tushuntiriladi. Biroq, bunda shuni inobatga olish kerakki, alohida donga va don 
massasiga kolloid kapillyar g`ovaksimon strukturali noorganik jismlar yoki o`lik 
organik materiya bilan butunlay bir xil deb qaramaslik kerak. Donning hayotiy 
funktsiyalari barcha sorbtsion jarayonlarga va namlikni taqsimlash qonuniyatiga 
so`zsiz ravishda o`z izlarini qoldiradilar. 
Donlar va atrof muhit (havo) o`rtasida namlikni almashuvi ikkita qarama-
qarshi yo`nalishda sodir bo`lishi mumkin: 
a) agar don yuzasidagi suv bug`larining partsial bosimi havodagidan yuqori 
bo`lsa, u holda namlik dondan havoga o`tadi, ya`ni desorbtsiya jarayoni boradi; 
b) agar don yuzasidan suv bug`larining partsial bosimi havodagidan past 
bo`lsa, u holda namlik havodan donga o`tadi, don namlanadi, ya`ni sorbtsiya 
jarayoni boradi. 
Donning muvozanat namligi. Agar havodagi va don yuzasidagi suv 
bug`larining partsial bosimlari tenglashsa, havo va don o`rtasida namlikni
almashinuvi to`xtaydi. Bu paytda dinamik muvozanat holati sodir bo`ladi.
Donning bu holatga mos keladigan namligi muvozanat namlik deyiladi. 
Doimiy haroratda don namligi va havodagi suv bug`lari bosimi (yoki
uning nisbiy namligi) o`rtasidagi bog`liqlik sorbtsiya va desorbtsiyaning 
izotermasi ko`rinishida ifodalanadi. 
Don suv bug`lari bilan to`yingan havoda (nisbiy namlik Wq100 %) 
bo`lganda o`rnatilgan uning maksimal muvozanat namligi shunday chegara 
hisoblanadiki, o`shangacha don suv bug`larini havodan so`rib olishi mumkin.

---

27 
Keyingi namlanish faqatgina tomchi-suyuqlik ko`rinishidagi (suv tomchisi) 
namlikni yutish natijasida sodir bo`lishi mumkin. 
Agar gigroskopik namlikni saqlovchi don suvi bug`laridan holi bo`lgan 
atmosferaga joylashtirilsa va hamma vaqt don shu holatda saqlansa, ya`ni don 
ajratgan bug`lar olib tashlansa, unda dondan barcha suv asta-sekin bug`lanib 
ketadi. 
Laboratoriyaotda barcha boshoqli o`simliklar va grechixa donining 
muvozanat namligi 7 % dan 33-36 % gacha oraliqda bo`ladi. Don namligi 7 % 
bo`lishi 15-20 % namlikdagi havo uchun, don namligi 33-36 % bo`lishi - suv 
bug`lari bilan to`yingan havo uchun muvozanatli hisoblanadi.