Guliston davlat universiteti sattarov karim qarshievich tuxtamisheva gulnoza qarshibaevna

Ishlash tartibi: 
1-usul. Don massasini voronkadan to`kish usuli bilan tabiiy qiyalik 
burchagini aniqlash 
Don massasining tabiiy qiyalik burchagi quyidagi rasmda keltirilgan asbob 
yordamida aniqlanadi. Bu qurilma chiqaruvchi qismi yopiladigan voronka (1) va 
bu voronkani mahkamlash uchun taglik (2), burchakni o`lchash uchun yuk 
bog`langan transportir (3) va chizg`ichdan tashkil topgan. Voronkadan 
to`qiladigan donning balandligi aniq qiymatga egadir. Voronka tekshiriladigan 
don bilan yuqori qismigacha to`ldiriladi. Voronkadan tushayotgan don massasi 
tekis yuzada konus hosil qiladi. Asos diametri va konusni hosil qiluvchisi 

---

62 
o`rtasidagi burchak tabiiy qiyalik burchagidir. U chizg`ich va transportir 
yordamida aniqlanadi. 
 
Tabiiy qiyalik burchagini aniqlab beruvchi asbob. 
2-usul. Don massasining to`rt qirrali idishda erkin joylashish 
usuli bilan tabiiy qiyalik burchagini aniqlash
 
Vertikal xolatda turgan shisha devorli to`rt qirrali idish 1.3 xajmiga 
sinalayotgan don massasi bilan to`ldiriladi. Idishdagi don massasini sirti 
tekislanadi va asta-sekin 90 
0
S gorizontal xolatga buriladi. 
Burilayotganda don massasi to`qilib burchak hosil qiladi bu burchak tabiiy 
qiyalik burchagidir. 
Bu burchakni to`g`ri aniqlash darajdasi quyidagilarga bog`liq: idishni 
turtmasdan tinch holatda va iloji boricha bir xil tezlikda burish.
1 
2 

---

63 
Tabiiy qiyalik burchagini aniqlash uchun to`rt qirrali idish.1-shisha, 2-don. 
 
3-usul. Don massasini devori siljiydigan qutichada don massasini 
to`kish usuli bilan tabiiy qiyalik burchagini aniqlash 
Devori siljiydigan qutichani sinalayotgan don massasi bilan to`ldiriladi. 
qutichani siljiydigan devorini asta-sekin ko`tariladi. Shunda don massasi to`kila 
boshlaydi va tabiiy qiyalik burchagini hosil qiladi. Burchakni chizg`ich va 
transportir yordamida o`lchanadi yoki hosil bo`lgan to`g`ri uchburchakni 
katetlarini nisbati aniqlanadi. Bu holda qutichani vertikal devoriga mm qog`ozi 
yopishtiriladi, gorizontal tomoniga esa chizg`ich qo`yiladi. Tangens 

(tg

) 
burchagini bilgan holda jadval yordamida don massasi tabiiy qiyalik burchagini 
aniqlaymiz.