Guliston davlat universiteti sattarov karim qarshievich tuxtamisheva gulnoza qarshibaevna

Don burga-toshbaqachalari: 

---

72 
1-zararli burga-toshbaqacha; 2-mavr burgasi; 3-avstriya burgasi; 4-tuxumining rivojlanishi; 5-turli 
yoshdagi lichinkalari. 
DAST bo`yicha tashqi qiyofasiga qarab, burga-toshbaqachalar bilan donlar 
shikastlanishini uch belgiga bo`linadi. 
1.Don ustida sanchilgan joyda, markazida qora nuqtali aniq chiziqda 
dumaloq yoki notekis shaklli och rangli dog` paydo bo`ladi; 
2. Don ustida xuddi shunday dog` paydo bo`lib, uning ora-lig`ida ezilgan yoki 
burishgan, ammo sanchilish izlari bo`lmaydi; 
3. Don yuzida mo`rtak oldidagi sanchilish izlarisiz shunday dog` paydo bo`ladi. 
Shikastlanishning barcha hollarida ham don konsistentsiyasi och rangli 
dog` ostida bo`sh va unli bo`ladi. Izlanishlarda kuzati-lishicha, sanchish 
joylarida endosperm to`qimalarida hujayralar tuzilishi buziladi, kraxmal donlari 
esa shaklini yo`qotgan bo`ladi. Donni toshbaqacha-burgalar tomonidan 
chaqilishi natijasida uning tarkibi, undagi oqsil va uglevodlar xususiyati 
o`zgaradi. Oqsil moddalar zararkunandalar so`lagidagi proteolitik fermentlar 
yordamida polipeptidlarga parchalanadi, amilaza kraxmalni gidrolizlaydi. 
Buning natijasida don to`plamining tarkibida garchi shikastlangan donlar 2-3% 
dan oshmasa ham, uning non yopilish xususiyatlari keskin yomonlashadi. 
Burgalar bilan shikastlangan don yomon yoki xamirda tezda suyulib 
ketadigan kleykovinaga ega bo`ladi. Bunday undan tayyor-langan non oz 

---

73 
chiqish hajmi va kam g`ovaklikka ega bo`ladi; shaklsiz yopiladigan non 
bo`shashib ketaveradi. Shuning uchun unga qayta ish-lashga mo`ljallangan 
bug`doy donida toshbaqacha-burgalar tomonidan shikastlanishni aniqlash 
majburiy tarzda amalga oshiriladi. 
Shikastlangan donlar miqdorini aniqlash uchun bo`lgich yoki qo`lda 50 gr 
don ajratiladi, aralashmalar olib tashlanadi va undan 10 gr butun, sog`lom 
donlardan namuna ajratiladi. Ushbu namuna tekshirish taxtasiga joylanadi va 
donlarni elka, yon va ariqchalari ko`zdan kechiriladi. Shikastlanganlari ajratib 
texnik torozilarda 0,01 aniqlikda tortiladi va topilgan og`irlikni namuna og`irli-
giga foizda ifodalanadi. Aniqlash ikki parallel namunalarda olib boriladi. Ular 
o`rtasida ruxsat etiladigan farq, shikastlan-gan donlar 5% gacha bo`lsa, 0,5% va 
shikastlangan donlar 5 dan 25% gacha bo`lsa 1% gacha ruxsat etiladi. 
Toshbaqacha-burgalar tomonidan shikastlangan donlar mavjudligini aniqlash 
natijalari don sifati hujjatlarida 0,1% aniqlikkacha qo`yiladi. 
Donlarni toshbaqacha-burgalar bilan shikastlanishini sariq bochka deb 
ataladigan hollar bilan adashtirmaslik kerak, chunki donlardagi sariq dog`larda 
qora nuqta, ezilish va burishganlik yo`q. Bunday donlar shikastlanmagan 
hisoblanadi.