Gurux elementlarining binar birikmalari va sanoatda ahamiyati

S + Na2 
4 
S O3 + 3H2O 
Oltingugurt oksidlari, xossalari 
Oltingugurt kislorod bilan bir qancha oksidlar hosil qiladi. 
Ulardan eng ahamiyatlisi oltingugurt dioksidi (SO2) va oltingugurt uch (SO3) 
oksidlaridir. 
Oltingugurtni havoda qizdirilganda yonadi va SO2–sulfit gazini hosil qiladi, u 
о‘tkir hidli. U juda zaharli, elektr о‘tkazmaydigan suyuqlikka aylanadi. Sanoatda 
SO2, metall sulfidlarini va oltingugurtni oksidlab kuydirib olinadi. 
S + O2 = SO2 
2PbS + 3O2 = 2PbO + 2SO2 
Laboratoriyada misga konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi: 
Cu + 2H2SO4 = CuSO4 + SO2↑ + 2H2O 
SO2 molekulasining kimyoviy tuzilishi ozon molekulasi tuzilishiga о‘xshaydi. 
Oltingugurt atomi sp2 –gibridlanish holatida bо‘ladi. 
Oltingugurt atomining о‘lchami katta bо‘lgani uchun S – O orasidagi bog‘lanish 
uzunligi (0,143 nm ) O – O (0,128 nm) ozon molekulasidagiga nisbatan katta. 
Ammo S – O dagi bog‘lanish energiyasi (489 kj/mol) SO2 molekulasida ozon 
molekulasida O – O bog‘lanish energiyasi (114,2kj/mol) ga nisbatan bir necha 
marta katta. Bu hol SO2 molekulasida elektron bulutlar kuchli qoplanishi va 
bog‘ning ionlilik hissasi katta ekanligi bilan asoslanadi. SO2 – qutbli molekula, 

---

suvda yaxshi eriydi, faqat suvda erigan molekulalarning oz qismi suv bilan birikib 
muvozanat qaror topadi: 
SO2 + H2O ↔ H2SO3 ↔ H+ + HSO
3 ↔ 2H+ + SO2
3 
Muvozanat kuchli darajada chapga siljigan. Sulfit kislotasi (H2SO3) erkin holda 
olinmagan, faqat suvdagi eritmada mavjud bо‘ladi, u о‘rtacha kuchdagi kislota 
(rK1 = 1,7, rK2 = 7,3). Sulfit SO 23 
ionidagi hamma bog‘lar (S – O) teng kuchli va ularda bog‘ uzunligi SO2 dagiga 
nisbatan katta. SO 23 ioni strukturasi piramidal, oltingugurt atomlari sp3 – 
gibridlanish holatida 
S 
O 
O 
O 
0,151 
1050 
2- 
Sulfit kislota tuzlari–sulfitlar va gidrosulfitlar SO2 ni ishqorlarga yoki eruvchan 
metall karbonatlari eritmalariga ta’sir ettirib olinadi: 
NaOH + SO2 = NaHSO3 
2KOH + SO2 = K2SO3 + H2O 
Na2CO3 + SO2 = Na2SO3 + CO2↑ 
SO2 va H2SO3 hamda sulfitlarda +4 oksidlanish darajasining beqarorligi uchun 
ular qaytaruvchi bо‘ladi. 
Hatto qattiq sulfitlar saqlanish jarayonida sulfatlargacha oksidlanadi: 
2Na2SO3 + O2 = 2 Na2SO4 
Ammo kuchli qaytaruvchilar bilan oltingugurt +4 hosilalari oksidlovchi xossasini 
namoyon qiladi: 
SO2 + 2H2S = 3S + 2H2O 

---

Gidrosulfitlar qizdirilganda erkin holda noma’lum bо‘lgan disulfit (pirosulfit) 
kislota H2S2O5 ning tuzlari pirosulfitlarga aylanadilar: 
2KHSO3 = K2S2O5 + H2O 
Disulfit anioni nosimmetrik (simmetrik bо‘lmagan) strukturaga ega: 
S 
O 
O 
0,145 
S 
O 
O 
O 
0,149 
0,127 
2- 
SO2 ning suvdagi suyultirilgan eritmasidan H2S о‘tkazilganda Vakenroder 
suyuqligi hosil bо‘ladi. Uning tarkibida kolloid oltingugurt va uning nomi 
politionat kislotalari H2SxO6 (x=3 dan 20 gacha va undan ham ortiq) bо‘ladi. 
Politionat kislotalarida s-zanjirlari orqali birikkan bо‘ladi va ular sp3 gibridlanish 
holatida bо‘ladi. 
Faqat boshdagi va oxirgi oltingugurt atomlari 3 tadan kislorod atomlari bilan 
birikkan bо‘ladi. 
Masalan: pentationat kislotasining tuzilishi. 
S 
O 
O 
O 
S 
S 
S 

---

S 
O 
O O 
0,150 
1080 
0,215 
2- 
Politionat kislotalari erkin holda olinmagan biroq ular ancha kuchli kislotalar. 
Sulfitlarning kuchli eritmalari kukun holidagi oltingugurt bilan qizdirilganda –