Gurux elementlarining binar birikmalari va sanoatda ahamiyati

Oltingugurtni suyuqlantirish pechi va qolipchalarga quyilib sovutiladi. 
Bulardan tashqari oltingugurt uglerod disulfid (CS2) natriytiosulfat, 
oltingugurtli bо‘yoqlar, ultramarin kо‘ki kabi moddalarni olishda ham ishlatiladi. 
Toza oltingugurt zaharsiz. U kam miqdorda iste’mol qilinishi ichki yaralarni 
sо‘rilishiga va qisman gemorroyni tuzalishiga foyda qiladi. 
Fizikaviy xossasi. Toza oltingugurt sariq kristallik modda,zichligi r 
2,07 
g/sm3, ts = 1190S, tq = 4450S. U issiqlik va elektr tokini juda yomon о‘tkazadi. 
Oltingugurt suvda erimaydi. Uning uchun yaxshi erituvchi CS2 dir. 
Allotropik modifikasiyalari. Oltingugurt erkin holda har xil uzunlikdagi 
molekulalardan tuzilgan (S , S12, S8, S6 S2 va boshqalar) va bu molekulalar har 
xil 
usullarda 
tartiblanadilar, 
shuning 
uchun 
oltingugurt 
bir 
qancha 
modifikasiyalarda mavjud bо‘ladi. 
Uy temperaturasida oltingugurt a - kо‘rinishda bо‘ladi (rombik modifikasiya), u 
sariq mо‘rt kristallar, hidsiz. 960S dan yuqoriroq temperaturada a -oltingugurtni 
asta-sekin b -oltingugurtga aylanishi sodir bо‘ladi. (monoklinnik modifikasiyasi), u 
deyarli oq kristallik 
plastinkalaridan iborat. a va b oltingugurtlarni suyuqlanish temperaturalari 
tc=112,80C va tc=119,30C muvofiq ravishda. b –oltingugurt zichligi r 
1,96 
g/sm3. 
Bu ikki modifikasiyalar bir-birlaridan kristallik strukturalari bilan farq qiladi. 
Oltingugurtning suyuqlanishi uning hajmini sezilarli darajada (~15 % ga) ortishi 
bilan kuzatiladi. Suyuqlangan oltingugurt sariq, oson harakatlanuvchan suyuqlik, u 

---

1600S dan yuqoriroq haroratda qо‘ng‘irlashadi va 1900S dan tо‘q jigarrangli 
qovushqoq massaga aylanadi. 1900S dan yuqori temperaturada quvushqoqligi 
kamayadi va ~4000S da suyuqlangan oltingugurt tо‘q jigar rangda qolib, yana oson 
harakatlanuvchan suyuqlikka aylanadi. Qizdirilganda sodir bо‘ladigan bu о‘tish 
(aylanish) xossalari oltingugurtni ichki tuzilishini о‘zgarishi bilan bog‘liq. 
Quyidagi rasmda oltingugurtning holat diagrammasi keltirilgan. 
M i i i eeei ee 
S 
Cyt e S 
I eoei aoaoeo i aeeaee 
112,80 119,30 
95,40S da a - oltingugurt monoklinnik b -oltingugurtga о‘tadi, 
uning suyuqlanish temperaturasi 119,30S, ikkala modifikasiyadagi oltingugurt 
siklik tojsimon S8- molekulalaridan tuzilgan. a va b modifikasiyadagi 
oltingugurtlar kristallaridagi S8 molekulalarini о‘zaro joylanishlari bilan farq 
qiladi. S8 molekulasida oltingugurt atomlari sp3 gibridlanish holatida bо‘ladi va 
bir-birlari bilan kovalent bog‘lar bilan bog‘langan. Oltingugurt uchun odatdagi 
sharoitda 8 atomli xalqali molekula harakterlidir. 
2,05 A0 
1080 
S8 molekulasining tuzilishi 
1600S dan yuqori temperaturada xalqaning uzilishi sodir bо‘lib,ochiq zanjir hosil 
bо‘ladi (qovushqoqlikni ortishi va rangni о‘zgarishi kuzatiladi). 
Keyinchalik 1900S dan yuqoriroq temperaturagacha qizdirilganda zanjirning (S ) 
о‘rtacha uzunligi kamayadi, natijada suyuqlanmaning qovushqoqligi yana 
kamayadi. Suyuq oltingugurt 444,60S da qaynaydi. 
Suyuqlangan oltingugurt sovuq suvga quyilsa, suyuqlanmani о‘ta sovishi sodir 
bо‘ladi va sariq-jigar rangli, rezinaga о‘xshash pichoq bilan kesiladigan plastik 

---

oltingugurt hosil bо‘ladi (a va b - oltingugurt aralashmasi), u havoda bir necha 
minut ichida sarg‘ayadi, loyqa rang va mо‘rt 
bо‘ladi. 
Oltingugurt bug‘larida 9 muvozanatlarning о‘rni bor. S2 molekulasining tuzilishi 
O2 molekulasi tuzilishiga о‘xshaydi. Bо‘shashtiruvchi MO. p 3p da joylashgan 2 
ta toq elektronlari S2 molekulasi paramagnit xossasiga ega qolgan hamma hollarda 
oltingugurt molekulalari diamagnitdir. 
Oltingugurtni kimyoviy xossasi. 
Oltingugurtning holat diagrammasi 
Sovuqda oltingugurt ancha inert (faqat ftor bilan kuchli darajada birikadi), 
qizdirilganda kimyoviy aktivligi ortib boradi va xlor hamda brom bilan (yod bilan 
emas) ta’sirlashadi, kislorod, vodorod va metallar bilan ham birikadi. 
Metalmaslar bilan ta’siri. 
Oltingugurt kislorod, galogenlar va oksidlovchi kislotalar (HNO3, H2SO4 kons) 
ta’siridan yaxshi oksidlanadi. 
S +O2 = SO2 S + 2H2SO4 (kons) = 2SO2 + 2H2O 
S + 3F2 = SF6 S + 2HNO3 (kons) = H2SO4 + 2NO 
SF6 – rangsiz, hidsiz zaharsiz gaz. Kimyoiy jihatdan inert. Gaz holidagi izolyator 
sifatida yuqori qurilmalarda ishlatiladi. 
2S + Cl2 = S2Cl2 
S2Cl2 odatdagi sharoitda suyuqlik rezina sanaotida ishlatiladi 
SCl2 SCl4 S2F10 SF4 S2F2 hamda S2Br2 galloidlari ham ma’lum. Galloidli 
birikmalarini barqarorligi ftordan yodga о‘tgan sari kamayadi. Yodli birikmalarini 
olish juda ham qiyin. 
Oltingugurt vodorod bilan odatdagi sharoitda birikmaydi. 
Qizdirilganda qaytar reaksiya bilan birikadi: 
H2 + S