Gurux elementlarining binar birikmalari va sanoatda ahamiyati

tiosulfatlar hosil bо‘ladi: 
Na2SO3 + S = Na2S2O3 
Tiosulfat kislota kuchi bо‘yicha sulfat kislotaga yaqinlashadi. 
Tiosulfat ioni ozgina buzilgan tetraedr, chunki S – S bog‘i S – O bog‘iga nisbatan 
uzunroq: 
S 
S 
O O 
O 
0,197 
0,148 
2- 
Tiosulfatlar hatto kuchsiz oksidlovchilar bilan ham oksidlanadilar: 
2Na2S2O3 + I2 = Na2S4O6 + 2NaI 
Yuqori temperaturada va katalizator ishtirokida SO2 da oltingugurt +4 dan 
kislorod bilan oltingugurt uch oksid (SO3) gacha oksidlanadi (SO2 ni katalitik 
oksidlash ) 
2SO2 + O2 = 2SO3 kat, V2O5, t = 4500C 
SO3 - uch xil modifikasiyada bо‘ladi. 1. gaz holida monomer SO3 

---

2. eng barqaror a - SO3 shoyidek yaltiroq ignasimon havoda kuchli hidli, tc=400C, 
suv bilan shiddatli birikib sulfat kislota hosil qiladi. 
3. muzga о‘xshash g – SO3 modifikasiyada , tc = 16,80C, tq= 44,80C. 
Bug‘ holida SO3 molekulasi tо‘g‘ri uchburchak shaklida bо‘lib markazda S atomi 
sp2 gibridlanish holatida bо‘ladi: 
S 
O 
O 
O 
1200 
S 
O O 
O 
S 
O 
O 
O O 
S 
O O 
0,140 
0,160 
Monomer trimer 
SO3 suyuqlik holida trimerlangan (SO3)3 bо‘ladi. Ularda oltingugurt atomlari sp3-
gibridlangan bо‘ladi va kislorod atomlari bilan tetraedr hosil qiladi. Tetraedrlar 
bir–birlari bilan kislorod kо‘priklari orqali bog‘langan bо‘ladi. SO3 qattiq holatda 
geterozan- 
jirli polimer strukturasiga ega. 
O O O O 
S S S 
O O O 

---

O O O 
0,163 
0,141 
358 
SO3 ning suvda erishi issiqlik chiqishi ( H0 298= -62,7 kj/mol) bilan sodir 
bо‘ladi va sulfat kislota H2SO4 hosil bо‘ladi: 
SO3 + H2O = H2SO4 
Laboratoriyada SO3 kaliy pirosulfatni K2S2O7 parchalab olinadi. 
K2S2O7 
t0C
K2SO4 + SO3 
Sulfat kislota, uning xossalari va kontakt usulida olishning kimyoviy asoslari 
Suvsiz sulfat kislota, monogidrat deb ham ataladi, qovushqoq yog‘simon suyuqlik, 
hidsiz va rangsiz. Monogidrati deyarli elektr tokini о‘tkazmaydi, uning shaxsiy 
ionlanishi juda kichik. Suv bilan istalgan miqdorda aralashadi. Suvdagi eritmasida 
ikki negizli kuchli kislota 
(rK1= -3 va rK2 = 2): 
H2SO4 → H+ + HSO
4 gidrosulfat ioni faqat konsentrlangan eritmalardagina bо‘ladi. 
HSO
4 H+ + SO 
24 
H2SO4 
molekulasining 
kimyoviy 
tuzilishi 
buzilgan 
tetraedrga 
javob 
______________beradi. Gidrosulfat ionida (HSO
4 ) kattaroq darajada buzilgan tetraedr. Sulfat ioni SO 
24 - ioni tо‘g‘ri tetraedr 
shakliga ega, unda hamma masofalar va bog‘lararo burchak teng qiymatli: 
S 
O 
HO 
O 
HO 
S 
HO 

---

O 
O 
O 
S 
O 
O 
O 
O 
2- 
Konsentrlangan sulfat kislota–kuchli oksidlovchi. 
Qaytaruvchining kuchiga bog‘liq holda u SO2 gacha, oltingugurtgacha (S) va H2S 
gacha qaytarilishi mumkin. 
2H2SO4(kons) + Zn = ZnSO4 + 2H2O + SO2 ↑ 
H2SO4(suyul) + Zn = ZnSO4 + H2↑ 
5H2SO4(kons) + 8Na = 4Na2SO4 + H2S↑ + 4H2O 
Sulfat kislota qiyin uchuvchan suyuqlik, u kо‘pgina kislotalarni ularning tuzlari 
eritmasidan siqib chiqaradi: 
CaF2 + H2SO4 = CaSO4 + 2HF↑ 
2NaCl + H2SO4 = Na2SO4 + 2HCl↑ 
2CH3COOK + H2SO4 = K2SO4 + 2CH3COOH 
Metallarning kuchlanish qatorida vodoroddan chaproqda turgan metallar 
suyultirilgan H2SO4 bilan reaksiyaga kirishganda vodorod ajralib chiqadi: 
Zn + H2SO4(cuyul) = ZnSO4 + H2↑ 
Ushbu reaksiyadan laboratoriyada vodorod olish uchun foydalaniladi. 
Suyultirilgan sulfat kislota kuchli kislota xossasiga ega bо‘lganligi uchun 
metallarning oksidlari, asoslar va tuzlar bilan reaksiyaga kirishadi: 
Na2O + H2SO4 = Na2SO4 + H2O 
Al2O3 + 3 H2SO4 = Al2(SO4)3 + 3H2O 
2KOH + H2SO4 = K2SO4 + 2H2O 

---

Zn(OH)2 + H2SO4 = ZnSO4 + 2H2O 
Konsentrlangan sulfat kislotasi S, P, C kabi metalmaslar bilan qizdirilganda 
ta’sirlashadi: 
2 H2SO4(k) +S = 2H2O + 3SO2↑ 
2 H2SO4(k)+ C = 2SO2↑ + CO2↑ + 2H2O 
Sulfat kislotasining tuzlariga sulfatlar deyiladi. 
PbSO4, CaSO4, SrSO4 va BaSO4 lar suvda juda kam eriydi. 
Kо‘pchilik boshqa sulfatlar suvda oson eriydilar. Kо‘pgina sulfatlar yer qobig‘ida 
minerallar sifatida uchraydi (CaSO4, SrSO4, BaSO4 vaNa2SO4 ……..). 
Na2SO4.10H2O– (glauber tuzi), MgSO4 . 7H2O – eksomit(achchiq yoki angliya 
tuzi) tuzlari muhim tabiiy minerallaridir. 
Sulfatlar 
eritmalardan 
о‘zlarida bir qancha suv molekulalari tutgan 
kristallogidratlar kuporoslar holida ajralib chiqadi. 
Kuporoslar–bu ayrim ikki valentli metallarning sulfatlariga kristallogidratlar 
deyiladi: 
FeSO4 ·7H2O – temir kuporosi (och yashil); 
CuSO4 · 5H2O – mis kuporosi (havorang); 
NiSO4 ·7H2O – nikel kuporosi (yashil); 
CoSO4 ·7H2O – kobalt kuporosi (tо‘q qizil); 
ZnSO4 ·7H2O – rux kuporosi (oq). 
Achchiqtoshlar. bu ikkilamchi (ikkita) sulfatlarning kristallogidratlaridir. 
Umumiy formulasi: