H. I. Shukurov, S. Q. Qanoatov jamoada hamshiralik ishi tibbiyot kollejlari uchun darslik Qayta ishlangan uchinchi nashr toshkent «Iqtisod-moliya»


Bolalar va o‘smirlarning oziq-ovqatlarga bo‘lgan ehtiyoji


Download 485.49 Kb.
bet115/125
Sana21.10.2023
Hajmi485.49 Kb.
#1715047
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   125
Bog'liq
Hamshiralik ishi-www.hozir.org

Bolalar va o‘smirlarning oziq-ovqatlarga bo‘lgan ehtiyoji
Bolalar ovqatlanishning asosiy gigiyenik talablarni qondirish
lozim, shundagina ular yaxshi o‘sadi va turli kasalliklardan
saqlanadi. Ovqat organizmini zarur bo‘lgan oziq moddalar bilan
ta’minlashi zarur. Zarur oziq moddalar tarkibiga oqsil, yog‘,
karbon suv, vitaminlar, mineral moddalar va suv kiradi. Ovqat
o‘z vaqtiga qarab kunda rejasi bilan ise’mol qilinishi kerak.
Yeyilgan ovqat organizm uchun zaruz bo‘lgan kuch –
energiyani qondirilishi zarur. Ovqat ratsioni to‘la balanslangan
bo‘lishi va bola uni oson hazm qila olishi zarur.


225
Ulg‘ayish davrida ovqatlanish tartibi bir necha martta


o‘zgaradi (og‘iz suti, ko‘krak bilan emizish, qo‘shimcha ovqat
berish, asta-sekin aralash ovqatlantirishga o‘tish). Ayniqsa,
bu qoidaga bolaning maktabgacha va maktabdagi davrlarda
e’tibor berish muhim ahamiyatga ega. Nozik va sog‘ligida
o‘zgarishlar bo‘lgan bolalarni yakka tartibda ovqatlantirish
zarur. Shuningdek, yakka tartibda ovqatlantirish sport bilan
shug‘llantirayotgan bolalar va o‘smirlar uchun ham muhim
ahamiyat kasb etadi.
O‘tkazilgan natijasi oqsil, vitamin, karbon suvlar, yog‘ va
mineral moddalar almashuvi turli yoshdagi bolalar organizmi
saflangan­energiyani­qoplash­uchun­zarurligini­ko‘rsatadi.­Bu­
esa o‘z o‘rnida ovqatlanishni tashkil etish asos bo‘lib xizmat
qiladi. Yuqorida qayd qilinganlarga ko‘ra, mahsulotlarni
quyidagi gigiyena talablariga javob berishi kerak:
1. Ovqat mahsulotlarini o‘z tarkibida yetarli darajada
organizm uchun kerakli bo‘lgan oqsillar, yog‘lar uglevodlar,
mineral moddalarini, vitaminlarni optimal miqdorda saqlash
kerak.
2. Ovqatning turli xil bo‘lishi va o‘simlik masalliqlari, sut,
sut mahsulotlariga, go‘sht, baliq, tuxum, non, turli yormalar,
mevalar, sabzavot mahsulotlari va boshqalar kiradi.
3. Ovqat mahsulotlarini sifatli bo‘lishi va tarkibida kassallik
chiqaruvchi mikroblar bo‘lmasligi kerak.
4. Ovqat mahsulotlarining hajmi va kaloriyasi jihatidan
organizimning ovqatga bo‘lgan ehtiyojini to‘la qondiriladigan
va to‘yimli bo‘lishi kerak.
5. Iste’mol qilinadigan ovqat kun davomida to‘g‘ri
taminlanishi kerak. Ovqatni ma’lum bir vaqtda iste’mol qilishni
tashkil qilish lozim.
Ovqatlanishda gigiyenik talabgalarga rioya qilishni talab
etiladi.


226
Maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar salomatligiga


ta’sir etuvchi omillar.
Buyuk Britanyada 5 yoshdan oshgan o‘limiga asosan baxtsiz
hodisalar sabab boladi, uning uchdan ikki qismi yo‘l transport
halokatlar tashkil etadi. Bolalar hayotiga tahdid soladigan
xavflar­shu­bilan­chegaralanib­qolmaydi­.Jamoat­sog‘liqning­
saqlash maktab yoshidagi bolalar xususidagi siyosatining asosiy
maqsadi sog‘lom hayot faoliyatini ta’minlaydigan xulq-atvor
ko‘nikmalari va odatlarini tarbiyalash hisoblanadi.
Sog‘liqni muhofaza qilishda maktab dasturi.
1. Maktabda sog‘lom muhit qaror topganligi.
2. Sog‘liqning o‘qitish dasturida fan sifatida o‘qitilishi.
3. Maktabda tibbiy kuzatuv.
4. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari.
5. Rivojlanishda chetlanishlar va nuqsonlar bo‘lgan bolalarni
odatdagi maktab dasturi doirasida o‘qitish.
6. O‘qituvchi xodimlarni sanitariya-gigiyena maorifiga
o‘qitish va nazorat qilish.
7. Ovqatlanish, oziq-ovqatdan ro‘y beradigan buzilishlar.
8. Oilaviy hayot va jinsiy tarbiya darslari, onalikka, otalikka
tayyorgarlik, kontrasepsiya
9.­Tanosil­kasalliklarga­SPID­profilaktikasi.
10. Tajavuzkorlik va jinsiy zo‘ravonlik: oldini olish va
tegishli idoralarga xabar berish.
11. Xavfsiz xulq-atvor ko‘nikmalari: yong‘inlarning oldini
olish, yo‘lovchilar, transport vositalarining haydovchilari
va passajirlarning shikastlanishi, ochiq suv havzalarida
cho‘milishda xavsizlik.
12.­Zaharlovchi­moddalar­bilan­tasodifiy­duch­kelganda­
ehtiyotkorlik,­chekishning­xavfini­tushinib­yetish.
13. Shaxsiy gigiyena va sport.


227
14. Birinchi yordam ko‘rsatishga tayyorgarlik: yurakni


massaj qilish, sun’iy nafas oldirish
15. Kotagioz kasalliklar tarqalishini nazorat qilish.
16. Ruhiy va emotsional so‘g‘liq o‘z joniga qasd qilish va
zo‘ravonlikni oldini olish.
17. Jamoa sog‘lig‘i.
Maktablardagi salomatlik dasturlari tevarak-atrofning xavfsiz
va sog‘lomligini, jumladan, sanitariya sharoitlari, zo‘ravonlik
yo‘qligi, harorat rejimini saqlash, o‘qish va dam olish uchun
sport inshootlarini yaratishni kafolatlashi kerak. Maktab
oshxonalari o‘quvchilarni yaxshi ovqat bilan ta`minlaydi.
Tibbiy nazorat maktabga o‘qishga kirishda hamda yuqori
sinflarda­ummunizatsiyani­tegishlicha­faollashtiradiga­to‘liq­
immunizatsiya yo‘li bilan su’niy immunitetni qo‘llab-quvvtlashni
o‘z ichiga oladi. Maktab yoshidagi bolalarga sog‘lom rivojlanishi
uchun jismoniy faollik zarur, shuning uchun jismoniy tarbiya
mashqlari umumiy maktab ta’limi dasturining bir qismi bo‘lib
qolishi kerak. Salomatlik muommolariga aloqador bo‘lgan
o‘quv fanlarining potensialidan jamoat sog‘liqni saqlash tizimi
foydalanishi kerak.
Uning tavsiyalariga ko‘ra sog‘liqni mustahkamlash mavzulari
o‘qituvchilarni tayyorlash dasturlariga ham maktabda o‘qitish
dasturlariga ham kiritilishi kerak. O‘qitishning dastlabki yillarda
uning o‘rganish doirasiga; xavfsizlik (yong‘inlar va ko‘cha
harakati), og‘iz bo‘shlig‘ini sanatsiya qilish (tishlarni yuvish va
chayish), so‘g‘lom ovqatlanish odatlari, gigiyena, odam hayot
faoliyati va sog‘lom turmish tarsi (uyqu jismoniy mashqlar)
kiritilishi mumkin. Bolaga nisbatan zo‘ravonlik o‘tkazish,
rivojlanish nuqsonlari va narkotiklar iste’moli qo‘shimcha
o‘rganilishi mumkin. Boshlang‘ich va o‘rta maktabning
ta’lim dasturlarida individual xulq-atvor, jumladan oiladagi


228
munosavatlar, jinsiy munosabatlar “yoq” deb aytish huquqi, ota-


onalarning burchlari,kontraseptiv vositalar, tanosil kasalliklar va
SPID­profilaktikasiga­e’tibor­beriladi,­bu­yosh­guruhida­baxtsiz­
hodisalarning­profilaktikasi­ham­muhimdir.­Velosopid­yoki­
motosikl haydashda foydalanish, hatto unchalik og‘ir bo‘lmagan
shikastlanishlarda aksariyat o‘lim bilan tugaydigan kalla suyagi
miya shikastlarining darajasi nechog‘lik pasaytirishni o‘rganish
bilan bo‘gliq bo‘lishi;

Download 485.49 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   125




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling