H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi
Download 5.61 Mb. Pdf ko'rish
|
1 tom Mamedov, H., Muminov, N., Umarov, A., Ismailov, A.
|
3.Uyushgan mulk. Uyushgan mol-mulk – aksiyalarni erkin sotish yo‘li
bilan shaklanuvchi kapitalning faoliyat ko‘rsatishiga asoslanadi. Har bir aksiya egasi ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyati kapitalning egasi hisoblanadi. Sherikchilik mulki aksiyadorlar kapitali asosida faoliyat ko‘rsatsa, ochiq aksiyadorlik jamiyatlarining aksiyalari bozorlarda erkin sotiladi va sotib olinadi. Shu munosabat bilan, oradan ma’lum vaqt o‘tganidan so‘ng soxta kapital – aksiyalarning egalari o‘zgarishi mumkin, jamiyat esa, to tugatilgunga qadar yoki qayta tashkil etilgunga qadar o‘z faoliyatini davom ettiraveradi. Shuni ta’kidlash kerakki, uyushgan mulkda aksiyalarning parchalangan, chakana egalari (shuning uchun ham u xususiy mulk qatoriga kiradi) namoyon bo‘lishiga qaramay, uni xususiy mulkdan jamoa mulkiga o‘tish shakli, deb hisoblash mumkin. Gap shundaki, aksiyadorlar kapitali aksiya egalari o‘rtasida parchalab tashlanganiga qaramay, yaxlit birlik, jamoaning birlashgan kapitali sifatida faoliyat ko‘rsatadi va xo‘jalik munosabatlariga kirishadi. Tasarruf etish munosabatlari aksiyalarning alohida paketlari kabi tarqoq holda emas, jami kapitalga nisbatan yaxlit holda amalga oshiriladi. Aksiyalarning nazorat paketi egalari aksiyadorlik jamiyatining bor kapitalini yagona mulk sifatida tasarruf etadilar. Agarda uyushgan mulkning egalik va tasarruf qilish munosabatlari orqali amalga oshirilishini ko‘zdan kechiradigan bo‘lsak, shu narsa ayon bo‘ladiki, 178 tasarruf etish munosabatlarini aksiyalarning har bir egasi dividentlarni (aksiyaga olingan daromadni) o‘zlashtirish tarzida amalga oshiradi. Tasarruf etish munosabatlarini esa, aksiyalarning nazorat paketi egalari amalga oshiradilar. Ular, avvalambor, jamiyat o‘tkazayotgan iqtisodiy, moliyaviy, tashkiliy-boshqaruv, texnologiya siyosatini amalga oshiradilar. Ammo birinchi navbatda aksionerlik jamiyati foydasidan jamg‘arma fondiga chegirmalar yo‘li bilan jamiyat kapitalini to‘plash siyosatida namoyon bo‘ladi. Jamg‘arma fondi esa kapitalni yanada ko‘paytirib borish, uning xo‘jalik faoliyatini kengaytirish va yaxshilash uchun mo‘ljallangan. Download 5.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|