H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

5 BOB. ISTE’MOL NAZARIYASI ASOSLARI 
 
5.1. Iste’molchi afzalliklari va foydalilik 
Bozor talabini shakllantirish zamirida ayrim iste’molchilarning ma’lum 
ne’matlarga talabini hal etish yotadi. Ne’mat – bu iste’mol nazariyasi bo‘yicha 
iste’molchiga ma’lum (turg‘un, bashorat qilingan) qoniqish keltiradigan, ya’ni 
uning moddiy farovonligi darajasini oshiradigan har qanday iste’mol 
ob’ektidir. Ko‘pincha ne’matlar alohida-alohida emas, muayyan termalar 
(komplektlar yoki savatlar) holida iste’mol qilinadi. Ne’matlar termasi – bu 
ma’lum bir vaqtda birgalikda iste’mol qilinadigan har xil ne’matlarning 
ma’lum miqdoridir. 
Iste’mol ko‘pchiligi (iste’mol qilinadigan ko‘pchilik)ni tashkil etuvchi 
iste’mol ne’matlarining barcha mavjud termalari ko‘pchiligini ifodalovchi 
grafikni ko‘rib chiqamiz. Geometrik talqin iste’mol ko‘pchiligining 
ko‘rgazmali tasviri hisoblanadi, unda iste’mol ko‘pchiligi tegishli ne’matlar 
makoni ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. Buning uchun iste’mol ko‘pchiligi 
tarkibiga kiruvchi ne’matlarning har bir turi erkin holda tartib raqamlari bilan 
belgilanadi. Terma tarkibiga kiruvchi ne’matlarning jami n turlari uchun n 
miqdordagi raqam hosil bo‘ladi. Bunday raqamga tegishli nisbatda shu tarzda 
n o‘lchovli makonda shakllantiriladigan koordinataning o‘qlaridan biri 
qo‘yiladi. Shunda terma tarkibiga kiruvchi, ma’lum i turidagi ne’matlarning X 
miqdori n o‘lchov makonining ushbu i o‘qi bo‘ylab joylashgan X
i
koordinatasining tegishli miqdori bilan ta’riflanadi. Bunday makonning barcha 
n o‘qlari bo‘ylab joylashgan ne’matlar X
i
dan X
n
ga qadar bo‘lgan barcha 
koordinatalar yig‘indisi holida A (X
1
, X
2
, ….., X