H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

tamoyili shunday shakllanadi. Iste’molda to‘liq almashinish munosabatlari 
mavjud bo‘lgan ne’matlar – mutlaq bir-birining o‘rnini bosuvchi tovarlar 
(mutlaq substitutlar) to‘g‘ri ko‘rinishidagi befarqlik egri chizig‘i yagona 
ehtiyojni qondirish uchun birgalikda iste’mol qilinadigan, iste’molda bir-
birining o‘rnini mutlaqo bosa olmaydigan ne’matlar, iste’molda bir-birini 
mutlaq to‘ldiruvchi tovarlardir (mutlaq komplementar ne’matlardir). 
 
5.3. Budjet cheklashlari 
Iste’molchi fe’l-atvori tahlilidagi navbatdagi qadam–tovarlar narxi va 
iste’mol budjetini hisoblashdir. Tovarlarning narxi talab va taklifning 
bozordagi nisbati bilan belgilanadi, ayrim iste’molchining qaroriga bog‘liq 
emas. Budjet cheklashi iste’molchining sotib olish uchun ajratilgan daromadi 
va narx – navo P
1
 P
2
bo‘lganida xarid qilinishi mumkin bo‘lgan tovarlarning 
barcha kombinatsiyalarini ko‘rsatadi. U odatda, P
1
X
1
+P
2
X
2
≤ I tarzida 
yozishadi, bu barcha tovarlarga xarajat qilingan mablag‘ tegishli daromaddan 
ko‘p emasligini anglatadi. X
1 
X
2
uchun manfiy bo‘lmagan shart-sharoitlarni 
qo‘shib iste’molchining (5.5-chizmadagi chiziqlar bilan belgilangan), iste’mol 
ko‘lamini yoki budjet imkoniyatini qo‘lga kiritamiz. 
Budjetning cheklovchi chizig‘i (budjet chizig‘i)–bu eng oddiy holda 
P
1
X
1
+P
2
X
2
=L to‘g‘ri chizig‘i bo‘lib, uning nuqtalari ajratilgan daromad xarid 
vaqtida to‘liq sarflanadigan ne’matlar termalarini ko‘rsatadi. Ne’matlar 
foydaliligi eng yuqori musbat holida bo‘lganida iste’molchi ana shu chiziqdagi 
nuqtalardan biri tasvirlaydigan termani tanlab oladi, aks holda, ajratilgan 
pulning bir qismi sarflanmay qoladi, vaholanki ularga qo‘shimcha tovarlarni 
sotib olib, shaxsiy farovonligini oshirishi mumkin bo‘lardi. Budjet chizig‘i 
koordinata o‘qini 
1
1
P
l
X =
va 
2
2
P
l
X =
nuqtalarda kesib o‘tadi, bu muayyan 
daromad bilan mavjud bo‘lgan narxlarda qancha X