H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

i
) yoki MU
i
bilan belgilanadi: 
i
i
dX
dU
MU =
Agarda biz to‘yinmaslik haqidagi taxminni ham qabul qilsak, naflilikning 
olingan dastlabki juz’iy hosila vazifalari noldan katta bo‘ladi, bu demak, 
naflilikning tegishli eng yuqori darajalari ham musbat bo‘ladi: 
0

i
dX
dU
, MU
i
>0 
Yana iste’molchining o‘rtachaligi haqida, ya’ni har qanday afzal topilgan 
to‘plamning bo‘rtiqligi haqida taxmin qilib, bunda berilgan ikkitasiga nisbatan 
har qanday oraliq termasi har ikki chekkasidagiga qaraganda ochiq-oydin afzal 
bo‘ladi, biz bu holda naflilik vazifasi ham bo‘rtiq bo‘lishini ko‘ramiz (chunki 
har qanday oraliq termasi naflilik vazifasining qiymati chekkalaridagi termalar 

---

126 
qiymatidan katta bo‘ladi). Agar naflilikning bunday vazifasi ikki marotaba 
tabaqalashgan deb hisoblanadigan bo‘lsa, mazkur vazifaning ikkilamchi juz’iy 
hosilalari manfiy bo‘lib chiqadi: 
0
2

j
i
dX
dX
U
D
, i=1,2, …..., n; 
j=1,2, ….., n Shu jumladan, 
0
2
2

i
dX
U
d
. 
i
i
MU
dX
dU =
bo‘lgani bois 
0

i
i
dX
dMU
bo‘ladi. 
Shunday qilib, biz kamayib boruvchi eng yuqori darajadagi 
naflilikning azaldan ma’lum bo‘lgan chizmaiy asoslarini va ta’sir sohasini 
aniqladik–ushbu ne’matning keyingi har bir ulushi iste’molning bunday 
ahvolida mazkur iste’molchi umumiy farovonlik darajasinining o‘sishi tobora 
kamayib borishiga olib keladi. Bu iste’mol qilinayotgan bir xil turdagi 
ne’matlar miqdori oshib borgani sayin har qanday ne’matning eng yuqori 
darajadagi foydaliligi kamayib borishini anglatadi (albatta, bunda boshqa 
barcha turdagi iste’mol ne’matlarining miqdori o‘zgarishsiz qoladi). Bu holda 
naflilik vazifasi bo‘rtiq bo‘ladi (chunki har qanday oraliq termasi naflilik 
vazifasining qiymati ikki chekkada joylashgan termalar qiymatidan katta 
bo‘ladi). 
Shunday qilib, kamayib boruvchi eng yuqori darajadagi naflilik tamoyili 
umuman, mutlaq hisoblanmaydi, ammo tegishli shart-sharoitlarga rioya 
qilinadigan bo‘lsa, uni qo‘llash sohalari ancha-muncha keng. Mazkur 
tamoyilning amal qilinishi umumiy va eng yuqori darajadagi naflilikning bir-
biriga o‘xshashi vositasida ko‘rsatib berish mumkin (5.2–chizma).