H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

4.1–chizma. O‘zgaruvchan omil mahsulining egri chizig‘i 
Mahsulot o‘zgaruvchan omilining funksiyasi bo‘lgani bois, gorizontal 
o‘qda o‘zgaruvchan omil qiymatlarini, vertikal o‘qda mahsulot qiymatlarini 
joylashtirib va ana shu qiymatlarni birlashtirib, biz o‘zgaruvchan omil 
qiymatlari o‘zgarishlarining mahsulot qiymatlari o‘zgarishiga ta’sirining 
chizma tasvirini, ya’ni o‘zgaruvchan omil mahsulining egri chizig‘ini hosil 
qilamiz. 
Kamayib boruvchi samara qonunining ta’sirini inobatga olib, ishlab 
chiqarish jarayonini uch tarkibiy qism ko‘rinishida tasavvur qilish mumkin, 
ularning har biri o‘zgaruvchan omil samarasining alohida turi–o‘zgaruvchan 
omilning oshib boruvchi, doimiy va kamayib boruvchi unumdorligi bilan 
tavsiflanadi. 
O‘zgaruvchan omildan samara o‘sib borganida (4.2-chizma) ishlab 
chiqarish jarayonining tabiati shunday bo‘ladiki, o‘zgaruvchan omilning har 
bir qo‘shimcha birligi avvalgisiga nisbatan ko‘proq yalpi mahsulot o‘sishini 
beradi. Ishlab chiqarishning bunday funksiyasi Q=aX+bX
2
tenglamasi bilan 
ifodalanadi, bunda a va b – qandaydir konstantalar, X esa – qo‘llanilgan 
o‘zgaruvchan omil miqdori. Ishlab chiqarish o‘rtacha va eng yuqori 
mahsulotning o‘sishi bilan tavsiflanadi. 
bX
a
X
bX
aX
X
Q
AP
X
+
=
+
=
=
2
va 
bX
a
dX
dQ
MP
X
2
+
=
=
. 
faktor 
faktor 

---

111 
 
4.2-chizma. 
Ishlab chiqarish jarayonining o‘zgaruvchan omildan doimiy samara bilan 
tavsiflanuvchi qismi (4.3-chizma) kiritilayotgan o‘zgaruvchan omil miqdori 
bilan yalpi mahsulot o‘rtasidagi chiziqli qaramlikni aks ettiradi va Q=aX 
funksiyasi bilan ifodalanadi. O‘zgaruvchan omilning keyingi barcha birligi 
samarasi o‘zgarishsiz qolgani bois, pirovard mahsulot o‘rtacha mahsulotga 
teng bo‘ladi, ularning qiymati doimiy bo‘ladi:
a
X
aX
X
Q
AP
X
=
=
=
va 
a
dX
dQ
MP
X
=
=