H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

 
 
 
 
 

---

105 
Asosiy tushuchalar 
• Ehtiyojlar.
• Resurslar.
• Ne’mat.
• Teoriya.
• Metodologiya. 
• Metodika. 
 
Seminar darslarida muhokama qilish uchun savollar 
1. Iqtisodiyot asoslari tushunchasini gapirib bering. 
2. Ishlab chiqarish kuchlarining va ishlab chiqarish munosabatlarining 
farqlanishi. 
3. Iqtisodiy kategoriyalarning iqtisodiyot asoslariga munosabatini aytib 
bering. 
4. Jamiyat ehtiyojlarini qondiradigan iqtisodiy noyob, kamyob vositalar, shuni 
tushuntirib bering.
 
Mustaqil ta’lim uchun savollar 
1. Iqtisodiyot asoslarining mazmun - mohiyatini tushuntirib bering.
2. Jamiyat ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlarining 
farqi va o‘xshashligi nimada?
3. Iqtisodiyot asoslari va iqtisodiy kategoriyalar deganda nimani tushunasiz?
4. Iqtisodiyot fanining ja’miyat a’zolari uchun kerakligini, bilish usullari 
nimada?

---

106 
4 BOB. ISHLAB CHIQARISHNING NAZARIY ASOSLARI 
Talabni shakllantirish – bozor mexanizmi tarkibiy qismlaridan biri xolos. 
Ikkinchisi–taklifni shakllantirish hisoblanadi. Shu ma’noda narx–navo va 
takliflar hajmi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik, ya’ni ishlab chiqaruvchilar fe’l-
atvori tadqiqotimiz ob’ektiga aylanadi. 
Ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqaruvchining vazifasi ishlab
chiqarishning samarali usulini tanlashdan iborat. Uning muvaffaqiyatli hal 
etilishi ishlab chiqarish omillarini va miqyosini uyg‘unlashtirishga bog‘liq eng 
maqbul variant tanlansagina ishlab chiqarish hajmi oshadi. 
Ishlab chiqarish va texnologiya. Ishlab chiqarish – moddiy resurslarni 
tayyor mahsulotga aylantirish jarayoni, ya’ni insoniyat ehtiyojlarini to‘g‘ridan-
to‘g‘ri yoki bilvosita qondirishdir. Ishlab chiqarish natijalari moddiy va 
nomoddiy shakllarda bo‘lishi mumkin. Har qanday ishlab chiqarish turli xil 
resurslardan foydalanadi. Ishlab chiqarishga jalb etilgan resurslar ishlab 
chiqarish omillari shaklini qabul qiladi va kattalashgan guruhlar: 
1) mehnatga jalb qilingan ishchi kuchlarining yig‘indisi; 
2) ishlab chiqarish vositalari jami majmuining moddiy shaklidan iborat 
kapital; 
3) tabiiy sharoitlar majmui sifatida yer; 
4) ishlab chiqarishni tashkil etish va uni nazorat qilishni tashkil etish 
bo‘yicha faoliyat deb tushuniladigan tadbirkorlik qobiliyati ko‘rinishida ko‘rib 
chiqiladi. 
Har qanday ishlab chiqarish jarayoni nafaqat ma’lum omillar termasini, 
shu bilan birga, ularning uyg‘unligini talab qiladi, bu texnologiya shaklida 
ifodalanadi. Bu demak, texnologiya – ishlab chiqarish omillarining ma’lum 
darajadagi turg‘un kombinatsiyasidir. Texnologiyaning rivojlanishi ishlab 
chiqarish omillaridan to‘la foydalanishni talab qiladi. Samaradorlik muammosi 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri texnologiyadan unumli foydalanish bilan bog‘liq. Ammo uni 
ishlab chiqarishda foydalanilgan omillar narxisiz hal etib bo‘lmaydi. 
Shuning uchun ham texnologik va iqtisodiy samaradorlikni bir-biridan 
farqlashadi. Ishlab chiqarishning olingan hajmiga qo‘llaniladigan omillardan 
hech bo‘lmaganda birortasining miqdori kam bo‘lgan holda erishiladigan 
bo‘lsa, ishlab chiqarishning shu usuli texnologik samarali hisoblanadi. Ishlab 
chiqarishning berilgan hajmi uchun qo‘llanilgan ishlab chiqarish omillarining 
muqobil qiymati eng kam bo‘lgan ishlab chiqarishning texnologik usuli 
iqtisodiy samarali bo‘ladi.