H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

–cX
3
turidagi tenglama bilan tavsiflanadi. Mazkur funksiya uchun yalpi mahsulot 
egri chizig‘ining har bir nuqtasi o‘zgaruvchan omilning alohida-alohida 
qiymati uchun ishlab chiqarish hajmining eng yuqori qiymatini ko‘rsatadi. 
O‘rtacha va pirovard mahsulot egri chiziqlari yalpi mahsulot egri chizig‘idan 
foydalanib qurilishi mumkin (4.5-chizma). 
4.5-chizma. 
Kuchayish unumi 
pasayish unumi salbiy unum 

---

113 
Koordinatalar boshlanishidan va egri chiziq nuqtasidan (α burchagi) 
o‘tuvchi nurning egri chizig‘i funksiyaning o‘rtacha qiymatini ko‘rsatishi egri 
chiziqning istalgan nuqtasidagi (β burchagi) egri chiziqning og‘ishi–
o‘zgaruvchining har bir o‘zgarishlari qo‘shimcha funksiyasi qiymatini 
ko‘rsatishi bois, o‘rtacha mahsulot (MR
x
) esa, ana shu nuqtadan o‘tgan egri 
chiziqqa (β burchagi tangensiga) teng bo‘ladi. 
Burchaklarni solishtirib, o‘zgaruvchan omil ko‘payib borgani sayin 
o‘rtacha va pirovard mahsulot qiymatlari o‘zgarib borishini sezish qiyin emas. 
Ilk bosqichda (tgα) yalpi mahsulotning o‘sishi pirovard mahsulotning 
o‘rtacha o‘sishiga nisbatan oshib borishi kuzatiladi, u A nuqtasida o‘zining eng 
yuqori cho‘qqisiga ko‘tariladi. So‘ngra pirovard mahsulot kamaya boshlaydi, 
o‘rtacha mahsulot esa, o‘sishida davom etib, V nuqtasida o‘zining eng yuqori 
nuqtasiga ko‘tariladi, shu nuqtada u pirovard mahsulotga teng bo‘ladi. 
Shunday qilib, I bosqich o‘zgaruvchan omil samarasining o‘sishi bilan 
tavsiflanadi. II bosqichda, V nuqtasidan so‘ng, pirovard va o‘rtacha 
mahsulotning kamayishiga qaramay yalpi mahsulot o‘sib boradi, S nuqtasida 
eng ko‘p mahsulotning nol qiymatida, ya’ni birinchi hosila funksiyasi nolga 
teng 
bo‘lgan 
nuqtada 
o‘zining 
maksimumiga 
erishadi