H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Yuqori molekulyar birikmalar. Yuqorida aytilgandek, yuqori molekulyar
birikmalar tarkibida juda ko’p atomlar bo’ladigan birikmalardir. Shuning uchun 
polimerlarning molekulyar massalari o’n ming uglerod birligidan tortib, to bir
necha milliongacha bo’ladi. Masalan, tabiiy polimer sellulozaning molekulyar 
massasi bir million uglerod birligidan ortiqdir.
Hozirgi vaqtda polimerlarning juda ko’p turi sun’iy yo’l bilan olinmoqda. 
Sanoatda polimerlar ishlab chiqarish tez sur’atlar bilan taraqqiy qilmoqda.
Polimerlardan har turli buyumlar yasashning osonligi polimer ishlab chiqarishni 
sanoatning muhim tarmog’iga aylantirdi. Polimerlar qora, ayniqsa, rangdor
metallarni ko’p miqdorda tejashga yordam beradi. 
Yuqori
molekulyar 
birikmalar
quyi

molekulyar

moddalarning–
monomerlarning polimerlanishidan hosil bo’ladi. Polimerlanish vaqtida monomer
molekulalari bir-biri bilan valentlik kuchlari orqali birikib, yangi birikma hosil 

---

---

88

qiladi. Polimerlanish sodir bo’lishi uchun monomer molekulasi tarkibida biriktirib
olish reaksiyasiga kirisha oladigan gruppalar bo’lishi kerak. Polimerlanish vaqtida 
monomer molekulasining ana shunday gruppalarida karrali bog’lanishlar uzilib
yangi bog’lanishlar vujudga keladi. Bunday yangi bog’lanishlarning hosil bo’lish 
mexanizmi quyidagi sxema bilan tasvirlash mumkin:
N(R-CH=CH
2
)→CHR-CH

2
-CHR-CH

2
-CHR-CH

2
…

Masalan, to’yinmagan uglevodorod – stirol C

6
H

5
-CH=CH

2
polimerlanganda 
polistirol hosil bo’ladi:
…-CH(C

6
H

5

)-CH
2

-CH(C

6
H

5

)-CH
2

-CH(C

6
H

5

)-CH
2

-… 

Turli xil monomerlarning birga polimerlanish mahsulotlari sopolimerlar 

deb ataladi. Masalan, vinilxlorid bilan vinilatsetat quyidagicha sopolimer beradi:
nCH

2
=CHCl+nCH

2
=CHOCOCH

3
→(-CH

2
-CHCl-CH)+-OCOCH
3
-CH-

Agar monomerlardan

http://hozir.org