tushish zarari qo‘shniga bor. Zararni daf qilish manfaatdan ustun qo‘yiladi.
Yettinchi qoida, zaruratlar man qilingan narsani muboh qiladi. Ya’ni
gohida zarurat harom narsani gunohini zimmadan ko ‘taradi. Oyatlarda
keladi, aslida o ‘limtik, qon, cho ‘chqa go ‘shti harom, lekin kim mustar,
muhtoj bo ‘lib qolsa, haddidan oshmasdan, mazaho ‘rak bo ‘lmasdan yesa
gunoh yo ‘q. Lekin qorin to ‘ydiradigan darajada yeyish mumkun emas,
jonini saqlab turadigan darajada yeyish joyiz va o ‘rni kelsa vojib ham bo
‘ladi. Halol harom masalasida insonni joni ustun turadi. Ammo iymon
masalasida ixtiyor beriladi, masalan iymondan qaytasan yoki tirik qolasan
degan vaqtdagin ainsonga ixtiyor beriladi, hohlasa iymon bilan ketadi yoki
tilida iymondan qaytib jonini saqlashga ham ixtiyor beriladi. Bundan
boshqa masalalarda ixtiyor emas, jonini saqlash buyuriladi. Ba’zi insonlar
bu qoidani suistemol qiladi.zaruratni chagarasini shariat belgilaydi. Bir
inson pora bermasam o ‘qishga kiraolmayman deydi, bu ishlar zarurat
emas, zarurat jon va mol masalasida bo ‘ladi. Martaba, hoyu-havas va
qulayliklar zarurat bo ‘lmaydi. Ba’zilar kunlar sovub qolganidan keyin suv
sovuq deb tahorat qilmasdan, namozni ham o ‘qimay qo ‘yadi, demak bu
qulayliklar zarurat bo ‘lmaydi. Lekin ishdan haydalik, birovni nazaridan
chetda qolish, lavozimi tushib ketishi kabi ishlar ham zarurat
hisoblanmaydi va bu holat insonga nojoiz narsani joiz qilib bermaydi.
Sakkizinchi qoida, zarur narsalar o‘z o‘lcho‘vi bilan o‘lchanadi ya’ni
zaruratlar zararni miqdorida o ‘lchanadi. Masalan mustar bo‘lgan odam
halokatdan saqlanadigan miqdorda harom narsadan istemol qilsa bo‘ladi.
Ya’ni halol narsaga yetib olgunchalik miqdorda o‘lib qolmaslik uchun yeb
Do'stlaringiz bilan baham: |
