Хажибакиев шухрат хужаёрович

“Яшил иқтисодиёт”ни ривожлантириш йўналишлари

“Яшил иқтисодиёт”га ўтишнинг долзарблиги ва зарурлиги қуйидаги омиллар билан белгиланади:

• 
  атроф-муҳитнинг ифлосланиши ва табиий ресурслар тугашининг салбий оқибатларини камайтириш мақсадида иқтисодиётда технологик модернизациялашни амалга оширишни зарурлиги;
  
• 
  углеводород хом-ашёси ва унинг пировард маҳсулот қийматидаги улушига боғлиқлигини қисқартириш асосида иқтисодиёт рақобатбардошлигини ошириш;
  
• 
  катта мультипликатив самарага эга бўлган юқори технологияли тармоқларни янгилаш имконини берувчи яшил инновацияларни қўллаш;
  
• 
  паст углеродли иқтисодиётга ўтиш жараёнида углеводородга боғлиқликни қисқартириш.
  

Юқорида қайд этилганидек, жаҳонда “яшил иқтисодиёт”ни ривожлантириш ташаббуси 2008 йилда UNEP томонидан илгари сурилган бўлиб, қуйидаги умумий тамойилларга асосланади:

• 
  экология билан боғлиқ муаммоларни миллий ва халқаро даражада баҳолаш ва биринчи кун тартибига айлантириш;
  
• 
  “яшил” ишчи ўринларни яратиш ҳисобидан аҳоли бандлигини таъминлаш ва тегишли чора-тадбирларни ишлаб чиқиш;
  

- барқарор ривожланишга эришиш учун бозор механизмидан фойдаланиш.
“Яшил иқтисодиёт” концепцияси қуйидаги аксиомаларга таянади¹⁷: а) чекланган муҳитда таъсир доирасини чексиз кенгайтиришнинг мумкин эмаслиги; б) ресурслар чекланганлиги шароитида ўсиб бораётган эҳтиёжларни қондириш имкониятининг мавжуд эмаслиги; в) ер шарида барча нарсаларнинг ўзаро боғлиқ эканлиги.
UNEP мутахассислари “яшил иқтисодиёт” тармоқларини икки гуруҳга ажратишади: а) хом-ашё қазиб чиқариш, қишлоқ хўжалиги, балиқчилик, ўрмон ва сув ресурсларини бошқариш, яъни “табиий капитал” билан боғлиқ тармоқлар; б) энергетика, қайта ишлаш саноати, машинасозлик, транспорт ва қурилиш, яъни “энергия ва ресурс самарадорлигини ошириш” билан боғлиқ тармоқлар¹⁸.
Айрим мутахассислар “яшил иқтисодиёт”ни ривожлантириш йўналишларини аниқлашда Кларк-Фишер моделини қўллаш зарурлигини таъкидлашади. Кларк-Фишер модели иқтисодий ривожланиш босқичларида иш ўринларини яратишда иқтисодиётнинг қазиб чиқариш, қайта ишлаш ва хизмат кўрсатиш секторлари аҳамиятини назарий жиҳатдан асослашга хизмат қилади. Ушбу модель БМТ мутахассислари томонидан таклиф этилган “яшил иқтисодиёт” тармоқларини хизмат кўрсатиш соҳасига тегишли “яшил” хизматлар ва фан сиғимкорлиги юқори ишлаб чиқариш, туризм, шаҳарларни бошқариш ва чиқиндиларни йўқотиш, таълим, илмий тадқиқотлар, молиявий хизматлар каби инновацион иқтисодиётга хос йўналишлар билан тўлдиради¹⁹.
Иқтисодий адабиётда “яшил” иқтисодиётни ривожлантиришнинг қуйидаги йўналишлари ажратилади²⁰:

1.