Хажибакиев шухрат хужаёрович

Чиқиндиларни қисқартириш ва улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш. Чиқиндиларни қисқартириш ва улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш қишлоқ хўжалигини “яшиллаштириш”нинг муҳим йўналишларидан бири ҳисобланади. Тармоқда етиштирилаётган ҳосилнинг зараркунандалар ва озиқ-овқатларни сақлаш, тақсимлаш, сотиш билан боғлиқ ҳолда нобуд бўлиш даражаси аҳоли учун зарур ишлаб чиқарилаётган озуқа калориясининг деярли 50 фоизини ташкил этади. Ҳозирги вақтда жами ишлаб чиқарилаётган озиқ-овқат маҳсулотлари миқдори 4600 ккал/киши/кунга тенг, аммо улардан фойдаланиш даражаси 2000 ккал/киши/кунни ташкил этмоқда. БМТ Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти мутахассислари фикрича, озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш занжиридаги йўқотишлар ва чиқиндлилар миқдорини 50 фоизга қадар қисқартириш мақсадга мувофиқ.
Қишлоқ хўжалигида сув истеъмолини қисқартириш. Қишлоқ хўжалиги тоза ичимлик сувини истеъмол қиладиган энг йирик сектор ҳисобланади ва унинг ҳиссасига жаҳон ичимлик суви захираларининг 70%га яқини тўғри келади. Бу эса иқлим барқарорлигига салбий таъсир кўрсатади.
Сув ва энергияни кўп истеъмол қиладиган анъанавий қишлоқ хўжалигининг муқобил варианти билимлар, илмий кашфиётлар, эски ва замонавий илмий усулларни уйғунликда қўллашга асосланган экологик қишлоқ хўжалиги ҳисобланади.
Яқин ўн йилликларда қишлоқ хўжалиги учун сув танқислиги муаммоси юзага келади. Қишлоқ хўжалиги ривожланиши кўп сув талаб қилади, интенсив қишлоқ хўжалиги ривожланишига ўтиш янада кўпроқ сув талаб этади. Истиқболда қишлоқ хўжалигида унумдорликни оширишга сув истеъмолини мутаносиб тарзда ошириш ҳисобига эришиб бўлмайди. Жаҳон амалиёти кўрсатишича, қишлоқ хўжалигида сувдан самарали фойдаланиш усулларидан фойдаланиш талаб этилади. Айрим ҳисоб-китобларга кўра 1 м³ тоза сув маҳсулот етиштириш ҳосилдорлигини 50-80%га оширади. Қишлоқ хўжалигида тоза сув истеъмолини камайтиришда суғоришда самарадорлиги юқори технологияларни қўллаш, дренаж ёрдамида ёмғир сувларини йиғиш, техник сувларни тозалаш ва улардан иккиламчи фойдаланиш каби усулларни қўллаш мақсадга мувофиқ ҳисобланади¹⁸³.
Жаҳон ресурслари институтининг прогнозига кўра, 2040 йилга бориб Ўзбекистон сув танқислиги энг юқори бўлган 33 та мамлакатнинг бирига айланади. Ҳосилдорликнинг камайиши озиқ-овқат хавфсизлиги ва тўлов баланси учун жиддий салбий оқибатларни келтириб чиқаради, бу эса сув ресурсларини барқарор бошқариш ва қишлоқ хўжалиги экинларини етиштиришда ресурстежамкор юқори технологияларни қўллаш заруратини юзага келтиради.


¹⁸³ Вайцзеккер, Э. Фактор пять, Формула устойчивого роста: Доклад Римскому клубу / Э. Вайцзеккер [и др.]. – М., 2013. С.58.
Суғоришнинг юқори самарадорликка эга усулларидан бири ҳисобланган томчилатиб суғориш технологияси муаллифи инженер Симхи Бласс ҳисобланади. У Исроилнинг Негев саҳросида дарахтлардан бири ёнидагиларга нисбатан яхши ривожланаётганлигига эътибор қаратади. Текширишлар дарахтнинг илдиз қисми намликни унинг яқинидан ўтган сув қувурининг ёриғидан томчилаётган сувдан олаётганлигини кўрсатди. Ушбу технологияни амалиётга жорий этиш мақсадида 1956 йилда ташкил этилган “Netafim” фирмаси жаҳонда томчилатиб суғориш бўйича етакчилик қилади. Ҳозирда ушбу фирмада 4300 киши меҳнат қилади ва 110 та мамлакатда суғориш тизимларида хизмат кўрсатади¹⁸⁴.
Томчилатиб суғориш сувнинг парланиши ва ерга сингиб кетишининг олдини олади. Шу билан бир вақтда ушбу технология тупроқ таркибидаги озуқаларнинг ювилиб кетишига йўл қўймайди. Амалиёт кўрсатишича, ушбу технология сув истеъмолини 30-70%га қадар тежайди ва ҳосилдорликни 90%гача оширади.