Hakamlik sudlari to'g'risida

28-modda. Axborotning maxfiyligi
Hakamlik sudlari


Arizachi hakamlik sudlari taraflarining yoki ularning vorislarining roziligisiz oʻz eʼtiboriga tushgan maʼlumotlarni arbitraj ishlari davomida oshkor etmasligi mumkin.
Arizachi ariza berish davomida oʻz bilimiga kelgan maʼlumotlarning guvohi sifatida soʻroq qilinmasligi mumkin.

Ommaviylik (oshkoralik, oshkoralik), bir tomondan maxfiylik (yopiqlik) printsipi, ikkinchi tomondan, sud jarayoni asoslanishi mumkin bo'lgan qarama-qarshi prinsiplardir. Natijada, sud jarayonlarini huquqiy tartibga solishning yo'nalishi va sud jarayonining o'zi asosan qaysi printsip - tanaffus yoki yaqinlik bilan tegishli tartibga solish tizimini asoslash bilan oldindan belgilangan.

Shunday qilib, maxfiylik printsipi, sud jarayonining yaqinligi sud jarayonlarining oshkoraligi toʻgʻrisidagi umumiy qoidadan istisno hisoblanadi.
Shu bilan birga, arbitraj (arbitraj) ishlarini tartibga solish, ya'ni yuridik shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan sud jarayonlari, deyarli barcha rivojlangan davlatlarning qonun hujjatlari maxfiylik printsipini uning faoliyatining asosiy prinsiplaridan biri sifatida hal qiladi. Shunday qilib, arbitraj sudlari to'g'risidagi O'zbekiston Respublikasining qonunchiligi, arbitraj tartib-taomillarining yaqinligini belgilash ham istisno emas.
Agar "maxfiy" so'zining leksik ma'nosi haqida gapiradigan bo'lsak, uning noaniqligini ta'kidlash kerak.
Tomonlarni oʻz nizolarining tergov ishlarini qatʼiy maxfiy qilishga undaydigan sabablar haqida gapirganimizda, ular orasida ikkita sababni ajratib koʻramiz. Bir tomondan, shaxs (asosan tadbirkor, tadbirkor) oʻz nizosini sir tutishga, uchinchi shaxslarning murojaatidan, xususan, umumiy aholi koʻzidan yopishga qiziqadi. Boshqa tomondan, arbitraj ishlarining maxfiyligi tomonlar tanlagan arbitraj tribunaliga maxsus ishonchga asoslanadi, chunki tomonlar va sudya (hakamlar) o'rtasidagi maxfiylik munosabatlari sud mojarosini yanada to'liq va mukammal hal qilish uchun sharoit yaratadi. Shu bilan birga, uning ishtirokchilari o'rtasidagi munosabatlarning maxfiyligi arbitrajning barcha bosqichlarida sementlovchi omil rolini o'ynaydi. Ushbu ikki omil qiziqqan taraflarni oʻz nizosini hal qilishni arbitrajga koʻrsatishga undaydigan sabablardir.
Arbitraj ishlarining maxfiyligi printsipining uning tartibga solish darajasida amalga oshirilishi asosli va kutilgan edi.
Maxfiylik printsipi Qonunning maqolalarida jamlangan normalar toʻplami bilan tartibga solinadi: Sanʼat. 4, Sanʼat. 28 va Sanʼatning toʻrtinchi qismi. 35. Lekin, yuqoridagi hukmlardan koʻrinib turganidek, maxfiylik printsipining umumiy mazmuni joriy Qonunda keltirilgan maxfiylik tushunchasidan biroz kengroqdir. Maxfiylik haqidagi tasavvurlarning tahlili ushbu printsip bir nechta jihatlarni nazarda tutadi, degan xulosaga kelishga olib keladi.
Birinchidan, hakamlik sudlov ishlarining maxfiyligi odatda hakamlik sudlovining oshkoraligini istisno qiladi. Bu shuni anglatadiki, agar tomonlar boshqacha ko'rsatmasa, hakamlik sudi qonunning amal qilishi bilan yopiladi. Hech bir uchinchi tomon (shu jumladan, prokuror, khokim, adliya organlari xodimlari, jurnalistlar, hay'at a'zolari va boshqalar) hakamlik sudi yig'ilishida ularning bo'lishlarini yoki hakamlik sudi tomonidan ko'rib chiqilgan ish materiallariga kirishni talab qilishga haqli emas. Arbitraj sudi majlislarida qatnashishga haqli boʻlgan shaxslar doirasiga kelsak, bularga, albatta, arizachilarning oʻzlari, shuningdek, arbitraj ishlarining ishtirokchilari kiradi. Ba'zi hollarda, hakamlik sudining qoidalari shuni ko'rsatadiki, ushbu shaxslardan tashqari, sud majlisini qayd etishni ta'minlaydigan ro'yxatdan o'tkazuvchilar, agar tomonlarning kelishuvi bilan boshqacha ko'rsatilmagan bo'lsa, hakamlik sudining yig'ilishida ishtirok etishlari mumkin.
Bunday qoida, masalan, San'atda keltirilgan. Huquqiy muammolarni o'rganish markazi (Toshkent shahri) arbitraj sudining 17-sonli qoidalari.
Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, arbitraj jarayonining maxfiyligi davlat sudlari tomonidan olib boriladigan sud ishlarining oshkoraligi (oshkoraligi, oshkoraligi) printsipidan ko'ra aniq qarama-qarshi prinsipni aks ettiradi.
Arbitraj ishlarining maxfiyligi printsipi aniq qarama-qarshi maqsadni ta'minlash orqali belgilanadi - hakamlik sudiga ko'rsatilgan nizo jamoatchilikdan yashirish. Sud majlisiga maxfiylik xarakterini berish istagi, uning doirasida nizo hal qilinishi oʻz navbatida turli holatlarga sabab boʻlishi mumkin. Tadbirkorlik faoliyatiga nisbatan bunday istak ikki omil bilan belgilanadi: birinchidan, savdo sirini saqlab qolish masalalari, ikkinchidan, tadbirkorning ishbilarmonlik obro'sini ta'minlash zarurati. Tadbirkorlar uchun alohida ahamiyatga ega bo'lgan savdo sirlarining xavfsizligi. Buning sababi shundaki, savdo siri tovar sifatida qonuniy ravishda harakat qila oladigan va shu bilan birga fuqarolik muomalasining ob'ekti sifatida tan olingan boshqa imtiyozlar bilan birga fuqarolik muomalasida ishtirok eta oladigan uchinchi shaxslardan qasddan yashirilgan bunday ma'lumotlarni ifodalaydi.
Maxfiylik tufayli hakamlik sudining arizachilari va xodimlari hakamlik sudiga murojaat qilingan nizoning sud jarayoni davomida o'zlari uchun mavjud bo'lgan ma'lumotlarni oshkor qilishga haqli emaslar. Tegishli shaxslar va arbitraj tribunali xodimlarining ushbu majburiyatining tarkibiy elementlari – arbitraj tribunaliga taqdim etilgan ma'lumotlarning maxfiyligini ta'minlash majburiyati, arbitraj jarayoniga taraf bo'lmagan har qanday shaxsga bunday ma'lumotni berishdan bosh tortish majburiyati, o'z tashabbusi bilan axborotni oshkor qilmaslik majburiyati. Ba'zida hakamlik sudi qoidalari arbitraj tribunalining mumkin bo'lgan vakolatlarining qanchalik kengligini ta'minlaydi, uning doirasida arbitraj ishlarining maxfiyligi ta'minlanadi. Arbitraj tribunalining arizachilari e'tibor berishlari kerak, qaysi ma'lumotlarni maxfiy deb hisoblash kerakligini va arbitraj jarayonlari bilan bog'liq ma'lumotlarning oshkor etilishi nima ekanligini ko'rsatishlari kerak. Arbitraj ishlari toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni oshkor qilmaslik majburiyatining ajralmas qismi, agar arbitraj jarayoni ishtirokchilari tomonidan boshqacha yoʻl qoʻyilmagan boʻlsa, arbitraj tribunalining qarorlarini eʼlon qilishdan voz kechish majburiyatidir. Shu bilan birga, arbitraj amaliyoti ushbu printsipni amalga oshirish chegaralari to'g'risida fikrlarni ishlab chiqishdi. Xususan, ko'rib chiqilgan holatlar to'g'risidagi ma'lumotlarni e'lon qilishga ruxsat etiladi, ammo nashr etilgan ma'lumotlar hakamlik sudida ishtirok etuvchi shaxslarni aniqlash imkoniyatini istisno qilishi kerak. Daʼvogarlar va sudlanuvchilarning ismlari, ismlari, tovar va narxlari yozilgan maʼlumotlar eʼlon qilinmasligini taʼminlash lozim. Shunday qilib, ushbu qoida nizo arbitraj tribunali tomonidan koʻrib chiqilgan oʻsha shaxslar toʻgʻrisidagi maʼlumotlarning maxfiyligini taʼminlashga qaratilgan. Faqat hal qilingan nizoning qonuniy rejasi ushbu arbitraj sudida nizoni hal qilgan shaxslarni koʻrsatadigan maʼlumotlarni koʻrsatmasdan nashrga tortiladi.
Savol tug'iladi: maxfiylik printsipi arbitraj ishlari ishtirokchilarini qay darajada bog'laydi? Taraflardan biri, boshqa tarafning roziligisiz, arbitraj tribunaliga taqdim etilgan va arbitraj ishlarining mavzusi boʻlgan maʼlumotlarni oshkor qilishga haqlimi? Joriy qonunchilikda ushbu savolga javoblar berilmaydi. Shu bilan birga, nizolarni hal qilishning alternativ vositalari, shu jumladan arbitraj amaliyoti maxfiylik printsipi bahsli huquqiy munosabatlar taraflarining oʻziga ham choʻzilishiga qaratilgan. Albatta, bu qoidaning bajarilishiga erishish deyarli qiyin. Agar tomonlardan biri ma'lum ma'lumotlarni ommaga e'lon qilib, arbitrajning maxfiyligi printsipini buzgan bo'lsa-chi? Ochigʻi, boshqa tarafning himoya mexanizmi maxfiylik printsipining buzilishi natijasida kelib chiqadigan zararlarni talab qilish huquqi boʻladi.
Izoh berilgan maqolada arizachilar tergov organlari va sud tomonidan arbitraj ishlari davomida oʻzlariga maʼlum boʻlib qolgan maʼlumotlar toʻgʻrisida soʻroq qilinmasligi mumkinligi aniq koʻrinib turibdi. Arizachining guvohlarning immuniteti sud ishlarining barcha turlariga (fuqarolik, jinoiy, ma'muriy, iqtisodiy) ham cho'ziladi, garchi bu qonunda aniq ko'rilmagan. Buning sababi shundaki, ushbu normani umumiy xususiyatning ta'minoti sifatida tushunish lozim, bu esa O'zbekiston Respublikasining barcha turdagi sud jarayonlarida adolatni boshqarishga o'z ta'sirini kengaytiradi. Ya'ni, arizachilarni arbitraj ishlari davomida ularga ma'lum bo'lib qolgan holatlar to'g'risida so'roq qilish taqiqlanishi dalillar ma'lumotlari manbalari sifatida ma'lum bir doiradagi shaxslarning guvohlar immuniteti institutining ajralmas elementi sifatida ko'rib chiqilishi mumkin. Bu qonun chiqaruvchi norma asosan gumanistik printsiplarga asoslanadi, bu esa demokratik jamiyat uchun muhim boʻlgan ijtimoiy institutlar mavjudligini taʼminlaydi. Bunday muhim ijtimoiy muassasalar orasida arbitraj instituti ham bor, uning barqarorligi arizachilarni so'roq qilishning taqiqlanishi bilan sezilarli darajada oshadi.
Biroq, qat'iy aytganda, maxfiylikni amaldagi qonunchilikda ishlab chiqqan hakamlik sudining printsipi sifatida oqlash asosli emas. Aytgancha, advokatlar bunga "Hakamlik sudlari to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni loyihasi muhokamasi chog'ida e'tiborni qaratdilar. Tasodifiy emaski, Ushbu Qonunning 28-moddasida ushbu tushunchaning faqat ikki jihati - arizachining arbitraj ishlari davomida oʻziga maʼlum boʻlib qolgan maʼlumotlarni oshkor qilishdan voz kechish majburiyati, arizachini arbitraj ishlari davomida oʻziga maʼlum boʻlib qolgan maʼlumotlar toʻgʻrisida guvoh sifatida soʻroq qilish taqiqlanishi, biroq maxfiylikning boshqa jihatlarini tartibsiz qoldiradi.
Shuni ta'kidlash kerakki, arbitraj (arbitraj) ishlarining maxfiyligini ko'p tomonlama huquqiy fenomen sifatida idrok etish xalqaro huquqiy tartibga ham xosdir. Bu, xususan, UNCITRAL ning Arbitraj tashkiloti to'g'risidagi yozuvlari to'planishida yaqqol ko'rinib turardi. Masalan, Said Notes'ning 31-bandida "arbitraj ishlari ishtirokchilari kutilayotgan maxfiylik darajasi toʻgʻrisida turli fikrlarni ushlab turishlari mumkin", deyilgan. 32-bandda esa "maxfiylik shartnomasi, masalan, quyidagi masalalardan birini yoki bir nechasini qamrab olishi mumkin: maxfiy bo'lishi kerak bo'lgan materiallar yoki ma'lumotlar (masalan, dalillar, yozma yoki og'zaki bayonnomalar, arbitraj fakti, arizachilarning shaxsi, mukofotning mazmuni); bunday axborot va eshittirishlarning maxfiyligini ta'minlash chora-tadbirlari; elektron yo'llar bilan uzatiladigan axborotning maxfiyligini ta'minlash uchun maxsus choralar zarurligi (masalan, aloqa vositalari bir nechta foydalanuvchilar tomonidan boshqarilganligi yoki ommaviy tarmoqlar orqali elektron pochta orqali yuborilgan xabarlar ruxsatsiz kirishdan etarli darajada himoyalanmagan deb hisoblanishi); maxfiy ma'lumotlarning oshkor etilishi mumkin bo'lgan holatlar to'liq yoki qisman (masalan, ommaviy sohaga oid ma'lumotlarni oshkor qilish kontekstida yoki qonun bilan yoki biron-bir kengash tomonidan talab qilingan taqdirda).".
Afsuski, amaldagi qonunchilik javobgarlik va maxfiylikni korrelyatsiya qilish masalalarini hal qilmadi. Yurisprudensiyaning asosiy haqiqati shundaki, har qanday huquqiy normaning (arbitraj ishlarining maxfiyligi toʻgʻrisidagi qoidaning) samaradorligi ushbu qoidani buzgan shaxslarning masʼuliyatini oʻrnatuvchi tegishli sanktsiyalar mavjudligi bilan taʼminlanadi. O'zbekiston Respublikasining "Hakamlik sudlari to'g'risida"gi Qonunida hakamlik sudlarining maxfiyligi to'g'risidagi qoidani buzgan shaxslarning (asosan, arizachilarning) javobgarligini ko'zda tutuvchi moddalar mavjud emas. Doimiy arbitraj sudlari faoliyati toʻgʻrisidagi nizom va qarorlarning katta qismida bunday qoida-sanktsiyalar mavjud emas. Biroq, garchi arbitraj ishning maxfiyligi printsipini buzganlik uchun javobgarlik toʻgʻrisidagi aniq qoidalar mavjud boʻlmasa-da, bu fuqarolik nizosini eshitgan arbitraj tribunal (lar) tomonidan ushlab turilgan vakolatni yoʻqotish shaklida sodir boʻlishini taʼkidlash mumkin. Binobarin, arbitrajning javobgarligi o'z mohiyati bo'yicha maxfiylik printsipini buzganlik uchun hakamlar yoki arbitraj sud ishlarini tashkil etish bilan shug'ullanuvchi boshqa shaxslar ijobiy mas'uliyat bo'ladi. Ushbu holatda sanktsiyalarning yoʻqligi arbitraj tribunali va aniq arbitrajlar faoliyatini ijtimoiy baholash bilan kompensatsiyalanadi. Arbitraj tribunalining salbiy javobgarligi natijasida salbiy ommaviy baholash bunday arbitraj tribunal uchun vakolatni yo'qotishdir, chunki tijorat arbitraji faqat jamoatchilik ishonchi va nizoni hal qilish uchun unga murojaat qilgan shaxslar tufayli mavjud bo'lishi va ishlashi mumkin.
Maxfiylik arbitraj jarayonining barcha bosqichlariga cho'ziladi va hatto arbitrajning o'zi protseduralaridan oshib ketadi. Maxfiylik qoidalari, ya'ni yaqinlik, ishni tayyorlash bosqichida ham majburiy bo'lib, arbitraj sudining o'zi yig'ilishiga nisbatan qo'llaniladi. Bundan tashqari, maxfiylik qoidasi hakamlik sudi qarorining e'lon qilinishiga nisbatan qo'llaniladi. Bu ham ommaviy ishlar va arbitraj oʻrtasida sezilarli farq qiladi. Davlat ishlarining o'ziga xos xususiyati shundaki, yig'ilish yopiq bo'lsa ham, har qanday holatda sud qarorining e'lon qilinishi ham ochiq, shaffof bo'lishi kerak. Ushbu qoida hakamlik sudlariga taalluqli emas. Hakamlik sudlari doirasida tuzilgan kelishuv shartnomasi, agar tomonlarning kelishuvi bilan boshqacha yo'l tutilmagan bo'lsa, maxfiydir.
Bundan tashqari, arbitraj jarayonlarining maxfiyligi printsipi arbitraj jarayonlari doirasidan tashqarida, ya'ni arbitraj ishlari tugaganidan keyin, lekin arbitraj tribunalining qarorini amalga oshirishning boshqa tartib-taomillari ishlab chiqilayotganidan keyin o'zini namoyon qiladi. Shunday qilib, Art. 28 va Art. 47 ning bir qismiga ko'ra, umumiy yurisdiktsiya sudining yoki iqtisodiy sudning sudyasi hakam hakamlik sudidan ish materiallarini talab qilishga haqli emas, chunki u nizoning foydasi to'g'risida arbitraj sudining qarorini ko'rib chiqishga haqli emas. Ushbu qoidaning joriy etilishi, birinchi navbatda, nizo hal etilgan arbitraj ishlarning maxfiyligini taʼminlashga qaratilgan koʻrinadi.
Shu bilan birga, arbitraj tribunalining qarorini barbod qilish va davlat sudlarida hakamlik sudining qarorlarini bajarish tartib-taomillarini tartibga soluvchi protsessual qonunchilikni takomillashtirish zarur. Muammo shundaki, agar umumiy qoidaga ko'ra, arbitraj tartib-taomillari yopilsa, Davlat sudi oldidagi ishlar umuman ochiq. Gipotezaga koʻra, bu arbitraj sudida maxfiy koʻrib chiqilgan maʼlumotlarning davlat sudi tomonidan oʻtkazilgan jarayonda oshkor qilish xavfini tugʻdiradi. Arbitraj sudida ko'rib chiqilgan, davlat sudiga kirishi bo'yicha nizo ochiq bo'lib qoladi. Shu munosabat bilan, O'zbekiston Respublikasi protsessual qonunchiligiga, agar tomonlar boshqacha e'lon qilmagan bo'lsa, vakolatli davlat sudlarining arbitraj sudlari qarorlarini sudgacha bo'lgan va ularning hal qiluv qarorlarini ko'rib chiqish majburiyatini belgilaydigan qoidani kiritish tavsiya etiladi.