Hakamlik sudlari to'g'risida

5-modda. Hakamlik sudlarini tuzish


Oʻzbekiston Respublikasida doimiy va vaqtincha arbitraj sudlari tashkil etilishi mumkin.
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari hakamlik sudlarini shakllantirmasligi va hakamlik bitimining taraflari bo'lishi mumkin emas.
Arbitraj tribunallar yuridik shaxs emas.

Sharhlangan maqolaning birinchi qismida avvalgi maqolada (san'at. 3) "arbitral tribunal" tushunchasini aniqlovchi so'z aslida takrorlanadi. Gap shundaki, Oʻzbekiston aniq bir nizo echimini topish uchun doimiy arbitraj sudlari va vaqtinchalik arbitraj sudlari tuzish imkoniyatini taʼminlaydi. Biroq, avvalgi maqoladan farqli o'laroq, u yuridik texnika va tartibga soluvchi materiallarni joylashtirishni optimallashtirish nuqtai nazaridan, arbitraj sudlari arbitraj o'tkazishi mumkin bo'lgan turlarni oshkor qilish uchun tavsiya etiladi, deb ko'rinadi.

Hakamlik sudlari to'g'risidagi qonun O'zbekiston Hududida hakamlik sudlari mavjud bo'lishi mumkin bo'lgan ikkita shakldan iborat. Ayni paytda, xalqaro tijorat arbitraj amaliyoti arbitraj mavjudligi yana bir shaklini biladi - boshqariladigan arbitraj (arbitraj) sudlari deb ataladi. Ularning faoliyatining mohiyati ayrim tijorat tashkilotlari yoki doimiy arbitraj sudlarining vaqtinchalik arbitraj sudi "ad hoc" (ya'ni ni nizo ko'rib chiqish uchun taraflarni sud yoki hakamlarni "tanlash") faoliyatini boshqarishiga asoslanadi. Arbitraj jarayonini tashkil etishda koʻmaklashish boʻyicha oʻz xizmatlari uchun maxsus reglamentda koʻrsatilgan shartlar asosida komissiya oladilar. Shunday qilib, arbitrajning bu shakli doimiy arbitraj tribunallari va vaqtinchalik arbitraj tribunallar o'rtasidagi oraliq shakldir. Boshqarma, vaqtinchalik arbitraj sudi uchun "tayinlovchi organ"ning xizmatlariga alohida yirik arbitraj sudlarining amaliy ishlarida ham yo'l qo'yilishi mumkin
Ikkinchi qismda doimiy hakamlik sudining ta'sischilari sifatida ish olib boradigan sub'ektlar aniqlanmagan. Umumiy qoidaga ko'ra, bunday ta'sischi O'zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq tashkil etilgan har qanday yuridik shaxs bo'lishi mumkin, bu yuridik shaxslar (assotsiatsiyalar, birlashmalar) birlashmasidir. Maqolaning mazmunidan kelib chiqib, O'zbekiston Respublikasi hududida hakamlik sudining ta'sischilari jismoniy shaxslar, shuningdek chet el tashkilotlari, ya'ni chet el davlatining qonunchiligiga muvofiq tashkil etilgan yuridik shaxslar bo'la olmaydilar. Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari hakamlik sudlarini tuzish huquqiga ega emaslar. Bunday cheklov tavsiya etiladi, chunki agar arbitraj sudi davlat organida tuzilsa, u endi davlat manfaatlarini, u asos solgan davlat organini himoya qilish zarurati tufayli ob'ektiv va mustaqil bo'lmaydi. Shuningdek, davlat organlariga arbitraj shartnomasining taraf sifatida harakat qilish taqiqlanadi, bu albatta to'g'ri, chunki hokimiyat va ma'muriy vakolatlarga ega bo'lgan davlat organi hakamlarga ta'sir o'tkazish uchun katta imkoniyatlarga ega, ya'ni arbitraj sudining qarorlari orqali davlat mulki bilan shubhali operatsiyalarni nazoratsiz amalga oshirish va qonuniylashtirish.
San'atning uchinchi qismi. 5 arbitraj tribunal yuridik shaxs emasligini belgilaydi. Shu munosabat bilan, arbitraj tribunalining huquqiy shaxsi noaniqligicha qolmoqda va natijada uning fuqarolik muomalasida ishtirok etishi ehtimoli, fuqarolik huquqlarini olish va fuqarolik majburiyatlarini o'z zimmasiga olish qobiliyati, fuqarolik qonunchiligi majburiyatlari uchun javobgarlik. Yuridik shaxs bo'lmaslik, arbitraj tribunal biroq, uning ba'zi xususiyatlariga ega, ya'ni bank hisobvaraqlari, muhr va boshqalarga ega bo'lish huquqi. Lekin arbitraj tribunal sudda da'vogar yoki sudlanuvchi bo'lish huquqiga ega emas, u mustaqil balansga ega emas. Huquqiy maqomga ko'ra, arbitraj sudi yuridik shaxsning filialiga yaqinroq, ammo uning pozitsiyasi va holati aniqroq bo'lib, maxsus maqsad va maqsadlarda farq qiladi va eng muhimi, ishni ko'rib chiqishda va qaror qabul qilishda arbitraj sudi uni tashkil etgan yuridik shaxsdan mutlaqo mustaqildir. Bu mustaqillik, birinchi navbatda, hakamlik sudining sudyalari qonuniy shaxsdan mustaqil ravishda partiyalar tomonidan saylanishi bilan ta'minlanadi.
Shu bilan birga, qonun chiqaruvchining tegishli ko'rsatmalari yo'qligiga qaramay, arbitraj tribunallarining faoliyatini tijorat faoliyati deb hisoblab bo'lmaydi. Bu ayniqsa soliq maqsadlarida muhim ahamiyatga ega. Soliq organlari amaliyotida arbitraj sudlari faoliyatini xizmatlarni haq toʻlanadigan koʻrsatish boʻyicha faoliyat deb hisoblashga urinishlar boʻldi. Shu bilan birga, soliq organlari to'langan xizmatlarni ko'rsatish bo'yicha tadbirkorlik faoliyati mol-mulk bilan bog'liq nizolarni ko'rib chiqish uchun yig'iladigan arbitraj to'lovlari bo'yicha daromad va qo'shilgan qiymat solig'iga tortilishidan kelib chiqqan. Biroq, Germaniya, Frantsiya, Qozog'iston, Rossiya va boshqa davlatlarning sud va arbitraj amaliyoti, shuningdek, ushbu mamlakatlar soliq organlarining qonunchiligi va amaliyotidan dalolat berib, ular hakamlik sudlari faoliyatini ko'rib chiqishga bunday yondashuvni qo'llamadilar. Ayniqsa, nizolarning ushbu toifasiga oid sud qarorlari nizolarni hakamlik sudida ko'rib chiqish tijorat faoliyati, shu jumladan xizmatlarning haq to'lanadigan ko'rsatilishi bilan bog'liq bo'lmasligini ko'rsatdi. Uning tushunchasi O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 38-moddasida berilgan. Arbitraj tribunaliga (yoki arbitraj tribunalini tuzgan yuridik shaxsga) arbitraj toʻlovlari koʻrinishida olingan pullar soliqqa tortilmasligi kerak.