Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Ahmoq so‘zining semantikasini tahlil qilish ushbu so‘zning ikkita ma’nosini aniqladi: 
A) Ahmoqlik bilan kasallangan bemor (tibbiy). 
B) Juda ahmoq odam (so‘zlashuv tilida). 
Munozarali vaziyatda ahmoq so‘zi so‘zlashuv uslubida, majoziy ma’noda qo‘llangan, u 
tibbiy emas, balki maishiy holatda ishlatilgan.
Sud majlisidagi vaziyatni tahlil qilish, da’vogar va guvohlarning ko‘rsatmalarini tahlil 
qilish shuni ko‘rsatdiki, bahsli bayonot sudlanuvchi tomonidan sud zalidan chiqib ketayotganda 
eshik oldida aytilgan va u aynan sudyaga aytilmagan. Sudlanuvchi hakamga qaramagan edi, 
sudya uning orqasida edi, u bu gapni sudyaning aqliy qobiliyatiga subyektiv baho sifatida 
dimog‘ida aytdi. Bu sudyaning xatti-harakatlariga o‘zining subyektiv bahosi ifodasidir, 
madaniyatsiz, ammo sudyaga aytilmagan bayonotdir va sudya haqorat uchun da’vo arizasi bilan 
murojaat qila olmaydi. 
Kommunikativ vaziyatni hisobga oladigan bo‘lsak, bahsli so‘z qo‘llanilishida sudyani 
haqorat qilish belgilari yo‘qligini ko‘rsatadi – “Sudya ahmoq” degan gap sudyaga shaxsan 
aytilmagan, sudyani huquqbuzarlik qilgan shaxs sifatida tavsiflamaydi, har qanday axloqiy 
me’yorlar yoki qonunlarga zid emas. Bu nutq madaniyati me’yorlarini buzadi, sudlanuvchining 
madaniyati yo‘qligidan dalolat beradi, lekin huquqiy tartibga solinmaydi. Shunday qilib, 
lingvokriminalistik tahlilning ushbu tamoyillari bahsli matnni ob’ektiv baholash uchun muhim 
ahamiyatga ega va samarali lingvokriminalistik ekspertiza uchun birgalikda qo‘llanilishi kerak. 
6. Konfliktli matnda so‘z va iboralarning ko‘p ma’noliligini hisobga olish tamoyili.
Nutqdagi so‘zlar polisemantik bo‘lib, ma’lum bir matnda polisemantik so‘zning ma’nolaridan 
biri odatda yangilanib boraveradi. Lingvistik iboralar ham turli kontekstlarda turli ma’noga ega 
bo‘lishi mumkin va ma’lum bir matnda berilgan lisoniy ifoda qaysi ma’noda aktuallashganligi, 
u berilgan matnda qanday o‘ziga xos mazmunni egallashini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, turli 
sabablarga ko‘ra (ehtiyotsizlik yoki qasddan) da’vogar yoki javobgar foydalangan so‘z yoki 
iborada turli xil ma’nolarni ko‘rishlari mumkin, bu esa bahsli matnning ma’nosini izohlashda 
nizoga olib keladi. 
So‘zning polisemiyasini aniqlashda zamonaviy jargon va argolar, so‘zning zamonaviy 
matnlarda qo‘llanilishini tahlil qilish kerak, chunki bu so‘z hozirgi vaqtda amaliyotda mavjud 
bo‘lgan, lekin akademik lug‘atlarda aks ettirilmagan yangi ma’nolarga ega bo‘lishi mumkin. 
Yuqoridagi tasnif qilingan tadqiq tamoyillarga quyidagilarni ham qo‘shimcha qilsak 
maqsadga muvofiq bo‘ladi: 
1) ekspertiza o‘tkazishning qonuniylik tamoyili; 
2) har bir tahlil qilinayotgan konfliktli matnga obyektiv yondashish tamoyili; 
3) konfliktli matnni tahlil qilishda metod va usullardan o‘rinli foydalanish tamoyili; 
Ushbu tamoyillar konfliktli matnni tadqiq qilishda muhim o‘rin tutadi. Xususan, matnni 
qonun doirasidan chiqib ketmagan holda tadqiq qilish hamda har bir matnga mos usullarni 
qo‘llash eksperteza natijalarining sifatli amalga oshishiga yordam beradi.
Umuman olganda, ushbu tadqiq tamoyillar konfliktli matnni ob’ektiv baholash uchun 
muhim ahamiyat kasb etadi. Xususan, ularni nimlarda ko‘rishimiz mumkin: 
Birinchidan, takroriy yekspertezalarning oldini oladi;
Ikkinchidan, ekspert xulosalarining ishonchliligini ta’minlaydi;

---

240 
Uchinchidan, sud-tergov tizimdagi lonfliktli matnlarni tadqiq qilish sifatli baholashning 
tasdiqlangan mezoni bo‘lib xizmat qiladi.
To‘rtinchidan, masalani hal qilishda bir tomonlama yondashmasdan, balki ijtimoiy, 
psixologik, huquqiy tomonlardan baho beriladi.