Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Oʻzbek tilida: 
1) turkumi; 
2) sinonimik qator; 
3) taʼrifi/izohi; 
4) ishlatilishi: kam yoki koʻp qoʻllanadigan; 
5) uslubi: badiiy, soʻzlashuv, rasmiy, ilmiy; 
6) darajasi: kuchsiz, neytral, kuchli; 
7) maʼno: ijobiy, betaraf, salbiy; 
8) sohasi (doirasi); 
9) muqobili; 
10) misol. 
Ingliz tilida 
Criterion: 
1) type: 
2) synonyms 
3) definition, commentary 
4) using: infrequent, normal, frequent; 
5) style: artistic, colloquial, formal, scientific; 
6) degree: weak, neutral, strong; 
7) color: positive, neutral, strong; 
8) sphere; 
9) equivalent; 
10) example. 
Ushbu mezonlar asosida sinonimlarga namunalar keltiramiz. 
Oʻzbek tilida 
1. Aziz, qadrli, qimmatli, qadrdon 
2. Turkumi — sifat 
3. Sinonimik qator: Aziz (Dear), qadrli (costly), qimmatli (expensive), qadrdon (precious) 
4. Taʼrifi/izohi — Aziz (Koʻngilga juda yaqin inson yoki narsa; erkak kishi ismi), 
(Meaning: very close person, very necessary thing used in convertional forms of address 
preceding a title or name as in Dear Sir or my dear Mr.)
*
Daryo.uz sayti muharriri, jurnalist, 
[e-mail]
 

---

265 
Qadrli (frequent) 
Qimmatli (colloquia) 
Qadrdon (dear) 
4. Ishlatilishi: koʻp qoʻllanadigan — aziz; kam — qadrli, qimmatli, qadrdon; 
5. Uslubi: Badiiy – qadrli, qimmatli, qadrdon 
Soʻzlashuv - # 
Rasmiy - aziz 
Ilmiy- # 
6. Darajasi: Kuchsiz – qimmatli 
Neytral – aziz 
Kuchli – qadrli, qadrdon 
7. Maʼno: Ijobiy — qadrli, qadrdon 
Betaraf – aziz 
Salbiy — # 
8. Sohasi (doirasi) — 
9. Muqobili: Aziz, qadrli, qimmatli, qadrdon 
10. Misol: Aziz asrimizning aziz onlari, 
Aziz odamlardan soʻraydi qadrin. (Gʻafur Gʻulom) 
Axborot uslubida esa yuqoridagi mezonlardan ayrimlarigina qoʻllaniladi: 
1. Aziz (Dear) sozini axborot uslubidagi matn uchunba’zi me’zonlarni ajratib olinadi. 
Bunda so‘z, albatta ma’nodor va bo‘yoq ottenkalariga ega bo‘lmasligi va iloji boricha bitta 
ma’noni anglatishi lozim (Lekin hatto ingliz adabiyotida ham sinonimlardan ko‘p o‘rinlarda 
qo‘llash tez-tez uchrab tursa-da, mashina tarjimasiga so‘zning faqat dominantasi tanlangan). 
1. Turkumi – sifat (adjective) 
2. Taʼrifi/izohi – Aziz (Koʻngilga juda yaqin inson yoki narsa; 
erkak kishi ismi (Meaning: very close person, very necessary thing 
used in convertional forms of address preceding a title or name as in 
Dear Sir or my dear Mr. S mith) 
3. Uslubi: Rasmiy (formal) 
4. Maʼno: Betaraf (neutral) 
5. Sohasi (doirasi) – # 
6. Muqobili: qadrli 
7. Misol: Aziz doʻstim. Aziz ustozlar 
2. Aygʻoqchi (Spy) 
1. Turkumi – ot (noun) 
2. Taʼrifi/izohi – biror shaxs, firma, davlat kuzatuvining maxfiy xodimi (a person 
employed by a state or institution obtain secret information frorival countriyes, organizations and 
companiyes...) 
3. Uslubi: Rasmiy (formal) 
4. Maʼno: Betaraf (neutral) 
5. Sohasi (doirasi) - # 
6. Muqobili: josus, agent 
7. Misol: Sekinroq gapir, oʻgʻlim, xon aygʻoqchilari daydib yurishibdi.( J. Sharipov, 
Xorazm) 
Ushbu izlanishlardan kutilgan maqsad shundan iboratki, mashina tarjimasida so‘zlarning 
to‘gri tarjimasiga erishga so‘zlar bazasini yaratish vatarjimaning aniqligini oshirish va yagona 
so‘zdan foydalanish. Har bir sinonimik qatordan rasmiy uslubga xos bo‘lgan o‘zbek va ingliz 
tilidagi so‘zlar tanlanib, ulardan so‘zlar bazasi to‘planadi. 
Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, oʻzbek tilida qoʻllaniladigan 
soʻzlarning sinonimlari koʻp boʻlishi ijobiy holatdir. Bu nutqda takroriylikdan qochishga yordam 
beradi va matnni boyitadi. Ammo sinonimlarning koʻp boʻlishi meʼyorning buzilish holatiga olib 
keladi.

---

266 
Demak, axborot uslubida sinonimik qatordagi soʻzlarni yuqoridagi kabi mezonlarga 
moslash kompyuter lingvistikasida muhim ahamiyat kasb etadi.