Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

maqollar tarkibida ketma ket sonning qo‘llanilishi: qirqiga chidagan qirq 
biriga ham chidaydi, bir kerak bo‘lgan narsa ikki kerak bo‘lmay qolmas, yetti yoshga yetguncha 
yer to‘qmog‘in yersan , yetmish yoshga yetguncha el to‘qmog‘in yersan. 
Bu maqollardagi raqamlar vaqt bilan bog‘liq tushunchalarni ifodalash uchun ishlatilgan. 
O‘qiganning tili ikki, boshini ikkita, oyog‘ini to‘rtta qilmoq, ikkiyuzlamachi, ikki oyog‘ini 
bir etikka tiqmoq, ko‘ngli yarim, ko‘zi to‘rt bo‘lmoq, bir o‘q bilan ikki quyonni urmoq, bir-ikki 
og‘iz, ellik og‘iz (gap), bir pullik, so‘zini ikkita qilmaslik, bir og‘izdan, qo‘yi mingta kabi 
iboralar tarkibida ham son ishtirok etgan. Biroq maqollarda qo‘llanilgan sonlar iboralar tarkibida 
qo‘llanilgan sonlardan ma’nosiga ko‘ra ancha farq qiladi. Maqol matnida ifodalanayotgan fikr, 
mazmun, maqsad sonning ma’no imkoniyatini belgilaydi. Maqollarda bu imkoniyat iboralarga 
qaraganda bir muncha keng. 
Xulosa qilib aytganda, sonlar inson nutqida ko‘p murojaat qilinadigan, ma’lumotlarning 
xotirada tez o‘zlashishi, fikrning oson tushunilishini ta’minlovchi xususiyatlariga ega bo‘lib, 
maqollar tarkibidagi sonlar ko‘p o‘rinda qofiyadoshlikni taminlashga xizmat qilgan; sonlar sifat, 
olmosh, ravish turkumiga xos bo‘lgan ma’nolarini ifodalashga xizmat qilgan. 

---

44 
Raqamlar ma’no jihatdan faqat miqdorni bildirishi bilan cheklanganligi, 
so‘zlarning ko‘chma ma’nolarni ifodalanmasligi (kamdan kam hollarda ko‘chma ma’noda 
qo’llaniladi), uning nutqda uslubiy va grammatik imkoniyatini kengaytirgan. 
 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Sayfullayeva R. va boshqalar. Hozirgi o’zbek adabiy tili. –T.: Fan va texnologiya. 2009. –B. 
246. 
2. Ёдгорова С. Сўзловчининг ўзи ҳақидаги нутқида баҳонинг ифодаланиши. Магистрлик 
диссертацияси. – Т.: 2005. –B. 61. 
3. Mahmud Koshgariy. Devoni lug‘otit turk. Nashrga tayyorlovchi Q.Sodiqov. –T.: 2017. 
4. Sodiqov Q. Qadimgi turkiy vasiqalar stilistikasi // Oltin bitiklar. 2019 № 2. –B. 42-70.