Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

EŞ DEĞERLİK 
Özbek Türkçesi, Uygurca ile birlikte Türk yazı dillerinin Güney-doğu grubunda yer alır. 
Bu gruba farklı bakış açılarından Karluk veya ayak-taġlık grubu da denilir.
1
İki dilde/lehçede biçim olarak aynı olan sözcüklerin anlamca da aynı düşünülmesi dil 
öğrenicisi için beklenen bir davranış olarak kabul edilebilir; fakat biçimsel benzerlikler bazen 
aldatıcı olarak iletişimde ağır basan yanlış anlamalara sebep olabilmektedir. 
Lehçelerde şekil, anlam ve kavram alanı açısından birbirine denk olan kelimelere eşdeğer 
kelimeler; şekil olarak birbirine benzeyen fakat anlam açısından farklı olan kelimelere de yalancı 
eşdeğer kelimeler denmektedir. Eşdeğer ve yalancı eşdeğer kelimeler araştırmacılar tarafından 
genel olarak “Eşdeğer kelimeler” ve “Yalancı eşdeğer kelimeler” ; Yalancı eşdeğer kelimeler de 
kendi içinde “Kısmî yalancı eşdeğer kelimeler” ve “Tam yalancı eşdeğer kelimeler” şeklinde 
tasnif edilmiştir.
Eş değerlik sadece kelime eş değerliği açısından değerlendirilemez. Kelime eş değerliği 
yanında yapı biriminde eş değerlik, dizim yönünden eş değerlik, cümle yapısında eş değerlikten 
de söz edilebilir.
1
Genel anlamda iki lehçe arasında sesteş fakat anlam açısından tamamen farklı kelimeler 
olan yalancı eş değerlik İngilizce false friend, Fransızcada faux ami, Almancada falscher freund, 
İtalyancada falso amico, İspanyolcada falso amigo, Rusçada lojni druzya perevodçika şeklinde 
ifade edilmiştir.
1
Yalancı eş değer; iki ayrı dilde veya bir dilin iki ayrı lehçesinde yer alan bir kelimenin 
köken, yazılış ve söylenişlerinin aynı, anlamlarının ayrı olmasıdır. Bu terim yerine sahte 
karşılıklar, sözde denkteşler gibi terimler de kullanılabilmektedir.
1
Yalancı eş değerlilik konusunu, dil biliminin dil içi alanına dâhil eden Seelbach 
problemin en iyi ifadesinin Saussure’ün terminolojisinden yola çıkarak ifade edileceğini 
belirtmektedir. Buna göre yalancı eş değerlilik, dil öğrenicisinin ana dilindeki özel bir işaret ile 
ilgilidir. Yabancı dil/akraba dil/lehçe metninde bu işaret ortaya çıktığında temelde ilişkilendirilen 
ilk anlam çok güçlü olduğu için kullanıcı otomatik olarak ana dilindeki kavramı düşünecektir.
1
Yalancı eş değerlik ile ilgili yapılan çalışmalar dikkate alındığında yalancı eş değer 
kelimeler, kullanım alanlarının örtüşüp örtüşmeme durumuna göre “kısmî yalancı eş değer 
kelimeler” ve “tam yalancı eş değer kelimeler” olmak üzere iki kısma ayrılabilir. 
Özbek Türkçesi öğrenen bir Türkiye Türkünün eş değerlik ve yalancı eş değerlik 
hususunda sorunla karşılaşması yaygın olarak görülen bir durumdur. Tarihi süreç içerisinde, 
çeşitli sebeplerle anlam farklılaşmasına giden sesteş kelimeler ya da şekil olarak benzeseler de 
kullanım açısından farklılıklar gösteren dilbilgisi yapıları öğrencileri hataya düşürür. Örneğin;