Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

affetmek Türkiye Türkçesindeki fiilin Türkçe Sözlük’teki ilk anlamı “bağışlamak”, ikinci 
anlamı ise “hoşgörü ile karşılamak, mazur görmek”tir. 

---

334 
Açgözlülüğü içeride de dışarıda da affetmeyen gözü tok insanlarız. -A. N. Asya.
Beni affedin, gelemeyeceğim.
Özbek Türkçesindeki keçirmåq fiilinin ikinci anlamı “affetmek, bağışlamak”tır. Fiilin bu anlamı 
Türkiye Türkçesindeki “affetmek” fiilinin anlamlarını karşılamaktadır. Fakat “keçirmåq” fiilinin 
diğer anlamlarını “affetmek” fiili karşılamamaktadır. Bu sebeple fiiller kısmî yalancı eşdeğerli 
sayılabilir.
Yaxşi yåzålmagäningni keçiriş mümkin, lekin yaxşi yåzişni istamagäningni keçiriş mümkin emas. 
Gazetadän. (Güzel yazmamanı affetmek mümkün, lakin güzel yazmayı istememeni affetmek 
mümkün değil.) 
Özbek Türkçesinde keçmåq (II: 362-363) fiilinin dördüncü anlamı “affetmek”tir. Fiilin diğer 
anlamlarına bakılacak olursa; beşinci anlamı “vazgeçmek”, altıncı anlamı ise “yüz çevirmek, 
ilgisini, alakasını kesmek”tir. Fiilin dördüncü anlamı Türkiye Türkçesindeki “affetmek” fiilinin 
ilk anlamıyla örtüşmekte olup bu sebeple fiiller kısmî yalancı eşdeğerlidir. 
[Mirzaqul:] Båy åta, Süyarning gunåhini men sizdän soradim. Keçing. N. Safarov, Uyġåniş. 
([Mırzakul:] Bey baba, Süyar’ın suçunu affetmenizi ben sizden istedim. Affedin.)
[Bek:] Xånumånimdän keçaman... ammå bu işni åçmasdän qoymayman. A. Qahhår, Bek. ([Bek:] 
Bütün varlığımdan geçerim... ama bu işi açmadan bırakmam.)  
Nåråzi bolişdän nimä fayda. Dadangdän keçasinmi? Åybek, Tanlangän asarlar. (Rızasız olmanın 
faydası yok. Babana yüz çevirecek misin?) 
ağzı kulaklarına varmak Deyimlik fiilin anlamı “çok sevinmek”tir. 
Çocuklarıma beni misal gösterdiğini, ağzım kulaklarıma vararak öteden beriden işitiyordum. -R. 
N. Güntekin. 
Özbek Türkçesindeki közi yånmåq (II: 40) deyimlik fiilinin ilk anlamı “asabileşmek, 
sinirlenmek”tir. İkinci anlamı ise “çok memnun olmak, sevinmek”tir. Deyimlik fiil ikinci anlamı 
itibarıyla “ağzı kulaklarına varmak” deyimlik fiili ile kısmî yalancı eşdeğerlidir. 
Quşbegining közi yåndi... Manglay etlari tirişib, sol qoli bilän såqålini tutamlab, fikrgä ketdi. A. 
Qådiriy, Ötgän künlar. (Kuşbey’in gözleri kıvılcım saçtı... sıkıntıya düşüp, sol eliyle sakalını 
tutup düşünceye daldı.  
Quvånçdän Bektemirning közlari yånib ketdi. Åybek, Quyåş qåraymas. (Mutluluktan 
Bektemir’in ağzı kulaklarına vardı.) 
alkışlamak Fiilin Türkçe Sözlükte birinci anlamı “bir şeyin beğenildiğini, onaylandığını 
anlatmak için el çırpmak”, ikinci anlamı ise “beğenmek, takdir etmek” olarak açıklanmıştır. 
Fakat ÖTİL’nde birinci anlamı “köpeği başka bir köpeğe ya da bir kişiye karşı kışkırtmak”, 
ikinci anlamı ise “kişileri birbirine karşı zıtlaştırmak, kavga ettirmek için kışkırtmak” olarak 
açıklanan ålkişlamåq (III: 115) fiili her ne kadar ses olarak Türkiye Türkçesindeki “alkışlamak” 
fiiline benzese de anlamları tamamen farklı olduğu için söz konusu fiiller tam yalancı 
eşdeğerlidir. 
dil båġlamåq Deyimlik fiilin ÖTİL’nde (I: 612) açıklanan anlamı “gönül vermek, yakınlaşmak, 
dost olmak”tır. Türkiye Türkçesinde bu deyimlik fiile sesçe benzer olan “dilini bağlamak” 
deyimlik fiilinin ise anlamı Türkçe Sözlükte “bir kimseyi herhangi bir sebeple söz söyleyemez 
duruma getirmek, susmak zorunda bırakmak” olarak açıklanmıştır. Söz konusu fiillerin 
anlamlarına bakıldığında tam yalancı eşdeğerli oldukları söylenebilir.