Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

hayran olmak (veya kalmak) Deyimlik fiilin anlamı TS’te “çok beğenmek” olarak 
açıklanmıştır. Özbek Türkçesinde söz konusu fiile sesçe benzeyen hayrån bolmåq (V: 486) 
deyimlik fiilinin ÖTİL’nde ilk anlamı “şaşırmak, hayret etmek”, ikinci anlamı “ne yapacağını 
bilememek, paniğe kapılmak” olarak açıklanmıştır. Fiiller tam yalancı eşdeğerlidir. 
kanı kaynamak Deyimlik fiil TS’te iki maddede incelenmiştir. İlk maddede (birinin) kanı 
kaynamak olarak ifade edilen deyimlik fiilin anlamı (coşkun ve kıpırdak olmak”, ikinci maddede 
ifade edilen (birine) kanı kaynamak deyimlik fiilinin anlamı “çabucak sevgi duymak” olarak 
açıklanmıştır. Özbek Türkçesinde söz konusu fiille sesçe benzer olan qani qaynamåq (V: 329) 

---

335 
deyimlik fiilinin anlamı ÖTİL’nde “öfkelenmek” olarak açıklanmıştır. Fiiller tam yalancı 
eşdeğerlidir. 
Örneklerden de anlaşılacağı üzere hem tam yalancı eşdeğerler hem de kısmî yalancı 
eşdeğerler Özbek Türkçesi öğrenen Türkiye Türkleri için sorun teşkil etmekte ve dikkat edilmesi 
gereken bir husus olarak görülmektedir. 
KAYNAK 
Çağdaş Türk Lehçelerindeki farklı lehçelerin öğretimi pratikten uzak, ezbere dayalı ve 
sözlüksel nitelikli kaynaklarla yürütülmeye çalışılmaktadır.
1
Özbek Türkçesi öğrenen bir öğrencinin dil öğretim seti, yardımcı kaynaklar ve sözlük 
başta olmak üzere çeşitli kaynaklara ihtiyacı vardır. Türkiye’de Özbek Türkçesi öğrenmek 
isteyen bir kişinin Prof. Dr. Juliboy Eltazarov, Doç. Dr. Kenan Koç, Öğr. Gör. Ikhtiyor Yokubov 
tarafından hazırlanan ve Kesit Yayınlarından çıkan “Özbekçe Öğreniyoruz
1
” adlı kaynak dışında 
bir kaynağa ulaşması mümkün değildir. Modern dil öğretim yöntemleri dikkate alınarak 
hazırlanan bu eser Türkiye’de Özbek Türkçesi öğrenen öğrenciler için önemli bir kaynaktır. 
Türkiye’de Özbek Türkçesi öğrenmek isteyenler için kullanılabilecek bir kaynak da 
“Özbekçe’yi Öğreniyoruz
1
” adlı çalışmadır. Lakin çalışma günümüz modern dil öğretim 
yöntemlerine uygun olmaması ve çok kapsamlı olmaması nedeniyle verimli olmamaktadır. 
Özbek Türkçesi öğretimi üzerine hazırlanmış olan, adı geçen kaynaklar dışında konuşma 
kılavuzları da bulunmakta fakat bu kılavuzlar Özbek Türkçesinin etkili bir şekilde öğretimi 
konusunda yetersiz kalmaktadır. 
Türkiye’de özellikle üniversiteler bünyesinde verilen Özbek Türkçesi derslerinin 
genelinde Özbek Türkçesi grameri kaynakları kullanılmaktadır. Sadece gramer bilgisi içeren 
kaynakların dil öğretiminde asli kaynak olarak kullanılması yeterli değildir.
Özbek Türkçesi öğretimi için kullanılacak kaynaklardan biri de sözlüklerdir. Türkiye’de 
Özbek Türkçesi Türkiye Türkçesi
1
ve Türkiye Türkçesi Özbek Türkçesi
1
olmak üzere iki önemli 
sözlük bulunmaktadır. Özbek Türkçesi öğretiminde etkili kullanılabilecek bir karşılıklar kılavuzu 
hazırlanmalıdır. Özellikle Özbek Türkçesi yazımında sorun yaşanabilecek kelimelerin yazımını 
gösteren sözlük oluşturulması önem arz etmektedir. 
Özbekistan’da Taşkent Ali Şir Nevai Özbek Dili ve Edebiyatı Milli Üniversitesi 
bünyesinde hazırlanmakta olan “O’zbekona” adlı Özbek Türkçesi öğretimi seti bu alanda 
ilklerdendir ve büyük bir açığı kapatacaktır. 
SONUÇ 
Dünyada dil öğretimi tarihi çok eskilere dayansa da Türk lehçeleri için bunu söylemek 
pek mümkün değildir. Son yıllarda yapılan çalışmalarla bu alandaki eksiklikler giderilmeye 
çalışılmaktadır. 
Özbek Türkçesi öğrenen Türk öğrencilerin karşılaştığı sorunları engelleyebilmek için 
çeşitli yöntemler uygulanabilir. 
Dil öğretiminin tek bir beceri olarak değil dört beceriye eşit ağırlık verilerek 
gerçekleştirilebileceği gerçeği unutulmamalıdır. Okuma anlama, dinleme anlama, sözlü anlatım 
ve yazılı anlatım birbirinden ayrılamaz.
Alfabe kaynaklı sorunların önlenebilmesi için ise A1 seviyesinden başlayarak sürekli 
yazma alıştırmaları yapılmalı özellikle yazımında sorun yaşanacak hususlara dikkat dilerek 
yazma etkinlikleri hazırlanmalıdır. 
Telaffuz hatalarının en aza indirgenebilmesi için bir metnin ses kaydının yapılarak 
okunması ve bu ses kaydının tekrar dinletilerek hataların gözden geçirilmesi gerekmektedir. 
Telaffuz hatalarının görülmesi hataların düzeltilmesinde önemli rol oynamaktadır. Telaffuz 
hatalarını azaltabilmek için uygulanabilecek bir diğer yöntem de sık sık sesli okuma 
yapılmasıdır. 
Türkiye Türkçesi konuşucularına Özbek Türkçesi öğretilirken dikkat edilmesi gereken en 
önemli hususlardan birisi olan Yabancılara Özbek Türkçesi Öğretiminde tuzak sözcükler olarak 
da bilinen yalancı eş değerli kelimelerin öğretilmesi öncelikle öğrencilere farklı bir dil 
öğrendiğinin benimsetilmesiyle gerçekleştirilebilir. Hedef kitlenin dili ile Özbek Türkçesi 

---

336 
arasındaki benzerlikler başlarda avantaj gibi görünse de dil seviyesi ilerledikçe tuzak sözcüklerin 
etkisiyle anlatımda büyük yanlışlıklar ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bu olumsuz etkinin 
önlenebilmesi için hedef kitlede mutlaka farklı bir dil öğrendiği bilincinin oluşturulması gerekir. 
Özbek Türkçesi öğreticilerinin Türkiye Türkçesi konuşucularına dil öğretirken öncelikle 
tespit edilmiş olan tuzak sözcüklere vakıf olmaları gerekmektedir. Bir metin ya da konuşma 
içerisinde geçen sözcüğün anlamı sorulduğunda dili öğrenen kişiler ya kendi ana dillerindeki 
karşılığıyla cevap vermekte ya da ana dillerinde de bulunan bu sözcüğün anlamını bildiklerini 
düşünmekte ve bu şekilde tuzağa düşmektedirler. Bu hataların önüne geçmek için izlenecek ilk 
yol tuzak sözcüklerin listesinin temin edilmesi ve bu listedeki kelimelerin seviyeye uygun bir 
şekilde öğrencilere ezberletilmesidir. 
Tuzak sözcüklerin ders esnasında sık sık tekrarlanması, bağlam içinde kullanılması, 
öğrencilere bu kelimelerle cümleler kurdurulması öğrenmenin daha kolay olmasını 
sağlamaktadır. Ayrıca kelime öğretiminde görsel ve işitsel araçların kullanımı çok etkili bir 
yöntemdir. 
Sınıf içi ve dışı çalışmalarda yalancı eş değerli kelimelerle oluşturulacak boşluk 
doldurma, kelime eşleştirme ve görseller kullanılarak faydalanılacak alıştırma çalışmaları sık sık 
tekrarlanmalıdır. 
Günümüzde her alanda yoğun bir şekilde kullanılan ve gün geçtikçe gelişmekte olan 
teknolojiden de faydalanmak gerekmektedir. İki lehçe arasındaki yalancı eş değerli somut 
kelimeler teknoloji de kullanılarak dil öğrenenlere gösterilmeli, yalancı eş değerli soyut 
kavramlar ise kelimeleri anlatacak videolarla mutlaka desteklenmelidir. 
Bu uygulamalar ölçücü amaçlı uygulamalar değil sadece tuzak sözcüklere dikkat çekmek, 
tuzak sözcüklerin anlamlarını pekiştirmek amacıyla yapılmalıdır. 
Özbek Türkçesi öğretimi için modern dil öğretim metotlarıyla hazırlanacak dil öğretimi 
setlerinin yaygınlaşması, karşılaştırmalı sözlükler ve ek çalışma materyalleri hazırlanması Özbek 
Türkçesinin öğretilmesi açısından son derecede önemlidir.