Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Karaycanın Söz Varlığında Eş Anlamlı Kelimeler 
Bu çalışmada Kıpçak grubuna dahil olan, aynı zamanda Oğuz grubunun bir çok özelliklerini 
kendinde barındıran Karay Türkçesi'nde eş anlamlı kelimeler dikkate alınmıştır. Makalede aynı 
zamanda kelimelerin geçtiği örnek cümleler verilmiştir. 
1. De- / ayt- “demek” 
Oğuz grubu lehçelerinde kullanılan de- fiiline karşılık Kıpçak grubu lehçelerinde ayt-şekli 
bulunur. Karaycada her iki şekle rastlanır: 
“Bir altın aytmış padışah altını vermiş.” [Çulha, 2015: 72]  
Bir altın demiş, padişah altını vermiş.
“Sonra Xıdır demiş ki Ğarib'e 'Yum gözüni'.” [Çulha, 2015: 108] 
Sonra Hıdır Garibe demiş ki, “Kapa gözünü”. 
 
Türk lehçeleri 
Oğuzca şekil Kıpçakça şekil Diğer şekiller 
Karay Türkçesi 
de- 
ayt- 
 
Türkiye Türkçesi 
de- 
 
 
Azerbaycan 
Türkçesi 
de- 
 
söylə- 
Başkurt Türkçesi 
 
eyt- 
höyle- 
Kazak Türkçesi 
de- 
 
söyle- 
Kırgız Türkçesi 
de- 
ayt- 
süyle- 
Özbek Türkçesi 
de- 
əyt-
 
Tatar Türkçesi 
 
əyt- 
söylə- 
Türkmen Türkçesi 
diy- 
 
 
2. Çek-/ tart- “çekmek” 
Oğuz lehçeleri için çek- şekli yaygın olsa da, Kıpçak lehçelerinde tart- fiili daha çok kullanılır. 
Karaycanın Haliç ve Trakay ağızlarında tart- fiili çok sık kullanılsa da, Karay mecmuelerinde bu 
söz yerine çek- fiiline rastlanır. 
“Çeker tüfeğin, urar quşnı.” [Çulha, 2015: 154] 
Tüfeğini çeker kuşu vurur. 
“Nendiy erk anı kiçbe tartad” [Koçak, 2014: 100] 
Hangi kuvvet onu güçle çeker. 
Karay Türkçesinde bu fiilden türeyen ve çekmece anlamına gelen “tartma” [Aqtay, Jankovski, 
2020: 397] kelimesi Karayca-Rusça-Lehçe Sözlük'te geçer. 

---

411