Hans Kelzen dаvlаt vа huquqning umumiy nаzаriyasi general theory of law and state

Ko’pchilik prinsipiga ko’ra ozodlikni zarur darajada cheklash

Ijtimoiy tartibni kelib chiqishi amaliy qarashlardan yiroq muammo. Ko’pincha individ oldindan mavjud bo’lgan ijtimoiy tartibli jamiyatda tug’iladi. Shuning uchun muammoni qanday qilib oldindan amal qilib kelyayotgan ijtimoiy tartibni o’zgartirish mumkin, degan savolga qisqartirsa bo’ladi. Individual ozodlik real bo’lgan eng yuqori darajasi ya’ni ideal o’z-o’zini boshqaruv g’oyasi real eng katta yaqinlashish ijtimoiy tartib faqatgina uning ob’ektlarini ko’pchilikning roziligi bilan o’zgartira olinishi prinsipi bilan kafolatlanadi. Ushbu printsipga ko’ra o’zgarishlar tarafdori bo’lgan obyektlar soni o’zgarishga (qisman yoki to’liq) qarshi, ammo baribir bu tartibga bo’ysunuvchilardan ko’ra ko’proq. Butun tartibga yoki uning biror bir qismiga qarshilar soni tartib tarafdorlaridan ko’paysa, ko’pchilikni tashkil qiluvchi ob’ektlarning xohishiga ko’ra o’zgartirish yuz beradi. Ko’pchilik prinsipining asosiy g’oyasi bu ijtimoiy tartib iloji boricha obyektlarning roziligiga mos bo’lishi va iloja boricha kam ob’ektlarning noroziligiga uchrashi kerak. Siyosiy erkinlik indivdual ixtiyor va kollektiv ixtiyorning o’rtasidagi kelishuv bo’lib u ijtimoiy tartibni o’z aksini topadi va bunda oddiy ko’pchilik tamoyili jamiyat ichida iloji boricha yuqoriroq siyosiy erkinlikni kafolatlaydi. Аgar tartibni oddiy ko’pchiliknng emas, balki faqat barcha obyektlarning xohishiga ko’ra (ya’ni faqat bir ovozdan) yoki kvalifikatsion ko’pchilikning (misol uchun, uchdan ikki qism yoki to’rtdan uch qism) ovozi bilan o’zgartirish mumkin bo’lsa unda birgina kishi yoki kamchilik tartib o’zgarishiga to’siq bo’ladi. Bu holatda tartib ko’pchilik emas, balki kamchilikning ixtiyoriga mos kelar edi.

O’z-o’zini aniqlash tamoyilining oddiy ko’pchilik tamoyiliga o’zgarishi erkinlik g’oyasini o’zgarishidagi keyini muhim qadam.

Tenglik g’oyasi

Jamiyatdagi erkinlik darajasi undagi erkin individlarning soniga proportsional degan fikrga asosan barcha individual teng siyosiy ahamiyatga ega va barcha erkinlikka teng darajada haqli degan xulosa qilish mumkin. Bundan iloji boricha ko’proq kishi erkin bo’lishi lozim, ya’ni ma’lum bir sondagi erkin individlar eng muhim ahamiyatga ega, degan xulosa kelib chiqadi. Shunday qilib ko’pchilik tamoyili va demokratiya g’oyasi erkinlik va tenglik g’oyalarining birikmasidir.