Harakat texnikasiga o’rgatish va uni takomillashtirishda jismoniy sifatlarning o’rni

Basketbol bilan 1 yil (11 yosh) va 3 yil (14 yosh) shug’ullanayotgan bolalarda 2x14 m ga to’psiz yugurish tezligini shakllanganlik darajasi

T/r	1 yil shug’ullangan bolalar	Natija (sek)	3 yil shug’ullangan bolalar	Natija (sek)	O’sish farqi (sek)
	Ak-v M.	8,4	Ga-v B.	8,0	0,4
	Xo-v J.	9,0	Ka-v A.	8,6	0,6
	Xa-v K.	8,2	Ra-v A.	8,0	0,2
	Jo-v F.	9,4	Pu-v O.	9,2	0,2
	So-v M.	7,8	Ko-v T.	7,6	0,2
	G’o-v E.	9,6	Ki-o A.	9,4	0,2
	No-v M.	8,0	She-n A.	8,0	0
	Jo-v U.	8,8	Bo-v A.	8,6	0,2
	Ra-v X.	10,2	Xa-v R.	10,0	0,2
	Ni-v J.	9,2	Ak-v J.	8,8	0,4
	Bu-v A.	8,6	Um-v D.	8,2	0,4
	Ra-v X.	8,5	Na-n M.	8,6	-0,1
	To-v N.	8,4	Ar- T.	8,2	0,2
	Yus-v X.	9,4	Um-v N.	9,2	0,2
	Sha-v B.	9,0	Fo-v M.	8,8	0,2
	No-v T.	9,8	Ra-v R.	9,4	0,4
	Min-Max	7,8-10,2		7,6-10,0	-
		8,89		8,66	0,23

Basketbol bo'yicha ko'plab tadqiqotlar o'tkazib kelayotgan mutaxassis-olim Iamming fikriga ko'ra, basketbolchiga xos yugurish tezligi o'g'il bolalarda aynan 11. yoshdan 15 yoshgacha juda jadal oʻsishi, ta'ldidlangan.

Diz yuqorida keltirilgan fikr-mulohazalarga moslangan holda basketbol bilan 1 yil va 3 yil shug'ullangan bolalie misolida 2x14 m ga to'psiz yugurish texnikasini ham o'rgandik (3-jadval).
Jadvalda keltirilgan individual natijalarga, basketbal bilan yil shug'ullangan bolalar ichida nisbatan yaxshi va juda zaif texnik qobiliyatga ega bolalar ham bor ekan. Chunonchi, to'psiz yugurish texnikasi 3 nafar bolalarda 1-1,5 ball bilan baholanganlari ham uchradi. Qolganlari 2-4 ball natija bilan baholanishdi. Yugurish texnikasining minimal (1,0 ball) va maksimal (4 ball) ko'rsatgichlari o'rtasidagi farq 3 balini tashkil etdi. Mazkur bolalarda yugurish texnikasining o'rtacha ko'rsatgichlar 2,73 ball bilan ifodalandi.
Basketbol bilan 3 yil shug'ullangan bolalarda ham to'psiz 2x14 mga yugurish texnikasi nisbatan yuqori natija bilan farqlanmadi, Minimal va maksimal ko'matgichlar 2,0-4,5 ballga teng bo'lib, o'rtacha arifmetik ko'rsatgich 2,97 balini tashkil etdi. Ko'rinib turibdiki, ushbu toifaga mansub tekshiriluvchilarda 3 yil davomida ham yugurish texnikasi jadal shakllanmagan.


3-jadval
Basketbol bilan 1 yil (11 yosh) va 3 yil (14 yosh) shug’ullangan bolalarda 2x14 m ga to’psiz yugurish tezligini shakllanganlik darajasi

T/r	1 yil shug’ullangan bolalar	Natija (sek)	3 yil shug’ullangan bolalar	Natija (sek)	O’sish farqi (sek)
	Ak-v M.	3,7	Ga-v B.	3,0
	Xo-v J.	3,0	Ka-v A.	3,0
	Xa-v K.	3,0	Ra-v A.	2,5
	Jo-v F.	3,0	Pu-v O.	2,5
	So-v M.	1,5	Ko-v T.	2,0
	G’o-v E.	2,5	Ki-o A.	2,0
	No-v M.	3,5	She-n A.	4,0
	Jo-v U.	4,0	Bo-v A.	4,5
	Ra-v X.	2,5	Xa-v R.	3,0
	Ni-v J.	3,0	Ak-v J.	2,5
	Bu-v A.	3,5	Um-v D.	3,5
	Ra-v X.	2,0	Na-n M.	3,0
	To-v N.	1,5	Ar- T.	2,5
	Yus-v X.	1,0	Um-v N.	2,0
	Sha-v B.	3,0	Fo-v M.	4,0
	No-v T.	2,0	Ra-v R.	3,5
	Min-Max	1,0-4,0		2,0-4,5
		2,73		2,97

Yuqorida qayd etilganidek zamonaviy basketbolda o'ziga alohida e'tibor talab qiluvchi o'yin usullaridan biri-bu to'pni urib yugurish ko'nikmasidir. Aynan to'pni shaxsan boshqarib yugurish mahorati uning tezligi va texnikasi bilan balgilanadi. yugurishga intilsa, texnika pand beradi, yugurish koordinasiyasi buziladi. Aksincha, texnikaga urg'u berilsa, tezlik tushib ketar ekan.

Tadqiqotimizda basketbol bilan 1 yil shug'ullangan bolalarda 2x14 mm ga to'pni urib yugurish tezligi to'psiz yugurish tezligiga nisbatan keskin susayib ketganligi kuzatildi (4-jadval).
Chunonchi, to'pni urib yugurish tezligining minimal ko'rsatgichi 11,8 sek ga pedagogik tajriba davomida kuzatilgan. Lekin bundan il (15,3 sek) hatto 3 yil shug'ullangan bolalarda 2x14 vchan yo'nalish bo'ylab yugurish tezligining bunday qiqot ob'ekti bo'igan bolalar bilan o'tkazilayotgan uyg'otadi. Taajublanarli joyi shundaki tadqiqotimiz an 1 yil shug'ullangan bolalarda o'zgaruvchan yo'na rib) tezligi o'rtacha 15,3 sekni tashkil etgan bo'lsa, 3 bu ko'rsatgich 14,2 sek ga teng bo'ldi bilan shug'ullanish natijasida to'pni uri to'siqlararo ati yoki farqi 1,1 sek.ni tashkil etayapti sida basketbol bilan 1 yil va 3 yil davomida shug'ul- 'pai urib keglilararo (keskin o'zgaruvchan yo'nalish anday sifaten ega ekan? - degan savol tug'iladi. Ushbu ko'rsatgichlar diapazoni 4,8 sek ni tashkil etdi. O'rta arifmetik tezlik 13,57 nek bilan ifodalandi. Mazkur ko'rsatgichlari taqqoslash uchun G.R.Amrenova (1997) toonidan o'tkazilgan tadqiqot natijalarini keltirish mumkin. Muallif basketbol bilan endi shug'ullanishni boshlagan 9-10 yoshli bolalarda 20 mga to'pni urib yugurish bo'yicha quyidagi natijalarni olishga muvaffaq bo'ldi: to'pni urib yugurish tezligining eng minimal ko'rsatgichi (ya'ni eng yaxshi ko'rsatgich) 4.7 sek (muallif bu natliga 90 ochko bergan), eng maksimal, ya'ni eng sust texlik 6,5 sek bilan ifodalandi.


4-jadval
Basketbol bilan 1 yil (11 yosh) va 3 yil (14 yosh) shug’ullangan bolalarda 2x14 m ga to’pni urib yugurish texnikasini shakllanganlik darajasi

T/r	1 yil shug’ullangan bolalar	Natija (sek)	3 yil shug’ullangan bolalar	Natija (sek)	O’sish farqi (sek)
	Ak-v M.	13,4	Ga-v B.	12,6
	Xo-v J.	14,0	Ka-v A.	13,4
	Xa-v K.	13,6	Ra-v A.	13,0
	Jo-v F.	12,6	Pu-v O.	11,8
	So-v M.	11,8	Ko-v T.	11,2
	G’o-v E.	14,5	Ki-o A.	13,4
	No-v M.	13,0	She-n A.	12,4
	Jo-v U.	13,6	Bo-v A.	13,0
	Ra-v X.	12,4	Xa-v R.	11,2
	Ni-v J.	12,8	Ak-v J.	11,0
	Bu-v A.	13,6	Um-v D.	12,2
	Ra-v X.	13,2	Na-n M.	12,4
	To-v N.	14,0	Ar- T.	12,6
	Yus-v X.	16,0	Um-v N.	14,8
	Sha-v B.	15,2	Fo-v M.	14,0
	No-v T.	13,4	Ra-v R.	11,8
	Min-Max	11,8-16,0		11,0-14,8
		13,57		12,55

Basketbol bilan 3 yil shug'ullangan bolalida to'pal unb yugurish tezligi jade 'amaganligi aniqlandi. Bonda to'pni urib yugurish tezligining minimal miqdori 11,0 nek, maksimal tezlik 14,8 sek ga teng bo'ldi. O'rtacha arifmetik tozlik 12, 35 k tashkil etdi. Ko'rinib turibdiki, to'pni urib yugurish tesligi 3 yil davout argan o'quv mashg'ulotlardan keyin ham jadal o'smagan. Tezlikning o'sish fangi 1,02 ga teng bo'ldi.

To'pni urio yugurish texnikasi basketbol bilan 1 yil davomida shug'ullanga bolalarda to'psiz yugurish texnikasiga nisbatan keskin yomonlashgani aniqlandi va 5-jadvallar).
Chunonchi, ushbu bolalarda to'pni urib yugurish texnikasining minimal ko'rsatgichi 10 ball, maksimal ko'rsatgichi esa 33 ballni tashkil etdi. Texnikaning o'rtacha ko'rsatgichi 1,8 ball bilan ifodalandi. Ta'kidlash joizki, basketbol bilan iyil shug'ullangan bolalarda to'psiz yugurish texnikasining o'rtacha rifinetik ko'ri dichi 2.73 ballga teng bo'lgan edi. 3 yil shug'ullanges bolalarda esa tesnika 2.97 ball bilan ifodalangan edi.
Qayd etilgan ko'rsatgichlarning qiyosiy tahlili shundan darak beradiki, to'psiz yugurish vaqtida namoyish etilgan texnika boolalar qancha vaqt shug'ullanganligidan qat'iy nazar to'pni urib yugurishda o'zining koordination nusxasi jihatidan "buzilib"ketar ekan. Lekin, shuni qat'iy ta'kidlash joizki, aslida shug'ullanish staji ortgan sari yugurish tezligi hant, yugurish texnikasi ham simmetrik nisbatda o'sib borishi lozim. Demak, tadqiqotimizda kuzatilgan "qarama-qarshi natijalar o'tkazilayotgan an'a naviy mashg'ulotlar mazmuni, tanlangan va qo'llanilgan mashqlar jihatlaridan yuk- sak samaradorlik qiymatiga ega emas ekan degan to'xtamga kelish mumkin.
5-jadval