Harbiy psixologiya fani. Psixika va ongning rivojlanish tarixi. Harbiy psixologiya fanining mazmuni haqida gapirishdan oldin umuman «psixologiya»

73. Ofitserning o‘zini-o‘zi tarbiyalash metodi
Ofitser o‘zini-o‘zi tarbiyalashda, uning dunyoqarashini ma’naviy-jangovar va boshqa sifatlarini, pedagogik mahoratini shakllantirishga yordam beradi. Komandirning tarbiyaviy ishlar bo‘yicha o‘rinbosari o‘zini-o‘zi tarbiyalashda ruhiy-pedagogik va uslublarini asosini chuqur tushunish uchun chaqirilganligini anglab etishi, o‘z ustida har tomonlama ishlashda maqsadiga erishishda namunali bo‘lishi, har kuni qo‘lostidagi ofitserlar o‘zini-o‘zi tarbiyalashda ta’sir ko‘rsata olishi, o‘zini-o‘zi tarbiyalash jarayonini rivojini ko‘rib chiqishida ichki va tashqi kuchlarni ta’sirini natijasi murakkab o‘tadigan jarayon bo‘lib, o‘zini-o‘zi tarbiyalashni muhim asoslaridan biri shaxsni ma’naviy jarayonini, qonuniyligini, ijtimoiy hodisa ekanligini ko‘rsatadi.
O‘zini-o‘zi tarbiyalash odamlarni hayvonlar dunyosidan ajralib tura olishi tufayli paydo bo‘lgan, qachonki ular o‘zlarini tan olishi va ijtimoiy qoidalarni ko‘rsatgichini rivojlanishi, o‘zining shaxsiy ma’naviy va jismoniy kuchi, insonlar kuchlarini mukammallashtirishga harakat qilishi va ular shu darajada mukammallashtirishi lozimki, ularni ichki imkoniyatlariga qarab mukammallashtirish va aniq tarkibiy hayotiy faolityatidagi sharoitidan kelib chiqishi lozim.
Hozirgi zamon pedagogikasi, Sharq mutafakkirlarini uslublariga tayanish, o‘zini-o‘zi tarbiyalashda insonlar faoliyatida o‘zlarida ba’zi bir sifatlarni ishlab chiqishi, jamiyatda ma’lum bir vazifani bajarishini kerakliyligini tushunishi.
Ofitser birinchi galda himoya qilishga, jamoatchilikni saqlash uchun kerakdir. O‘zini ijtimoiy himoyachiligini ongli his qila bilishi va mustaqillikni himoyachisi sifatida, u shunday sifatlarini ishlab chiqishiga harakat qiladiki, u o‘zini xizmati va ijtimoiy majburiyatlarini sidqi dildan bajarishida imkon beradi.
Ofitserni o‘zini-o‘zi tarbiyalash jarayonini shaxsni sifatidagi ijobiy tomonlarini va kamchiliklarini bartaraf etishga, uni oldida turgan jangovar, xizmat jarayonida, o‘quv tarbiyaviy va boshqa vazifalarni hal etishda yordam beradi. Mana shu uchun har tomonlama o‘zini-o‘zi tarbiyalashda maqsadga muvofiq yunaltirish har bir ofitserni muhim majburiyatlari hisob­lanadi. O‘zini-o‘zi tarbiyalashni mazmuniga aniq talablarni kadrlar tayyorlash milliy dasturida, ta’lim to‘g‘risidagi qonunda, harbiy qasamyod, harbiy Nizomlarda, jangovar va ijtimoiy-siyosiy tayyorgarlikni direktivalari, buyruqlarida ko‘rsatilgan. Ofitserni o‘zini-o‘zi tarbiyalash jarayoni bir tomonlama umumiy va tarbiyaviy masalalarni hal qiladi.
O‘zini tarbiyalashni ta’siri ostida, doimiy ravishda o‘zining ma’naviy-ruhiy, jangovar va boshqa sifatlarini, ko‘pchiligi o‘zini ma’naviy va kasbiy jihatdan o‘sishi, pedagogik mahoratini oshirishi, mukammallashtirishini tan olish lozimdir. Shu bilan birgalikda, ularni o‘zini-o‘zi tarbiyalash amaliyotini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, u har xil darajada, har xil natijalar beradi.
U yoki bu ofitserni o‘zini-o‘zi tarbiyalashni ko‘rsatgichi xizmat sharoitiga, ijtimoiy-siyosiy, tarbiyaviy va ofitserlar jamoasi bilan o‘quv-uslubiy ishlarni olib borishiga bog‘liqdir.
Ofitserlarni o‘zini-o‘zi tarbiyalashni asosiy imkoniyatlarini ko‘rsatgichlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Hayotiy maqsadi va rejasi, yuqori darajali shaxsiy namunasi;
  
• 
  O‘ziga ishonchi, o‘zini-o‘zi ob’ektiv baholay bilish qobiliyati, o‘zini ongini rivojlantirish;
  
• 
  Irodasini ma’lum darajada rivojlantirish, o‘zini nazorat qilish odati va o‘zini irodaliligini boshqara bilish ko‘rsatgichi;
  
• 
  O‘zini-o‘zi tarbiyalash nazariyasini bilishi, o‘z ustida ma’lum darajada tajriba ishini olib borishi;
  
• 
  O‘zini-o‘zi tarbiyalashni har tomonlama vijdonan va ongli ravishda qo‘yilganligi.
  

O‘zini-o‘zi tarbiyalash namuna muhim ahamiyat kasb etadi, chidamligi, emotsional ko‘rinishi, ofitserni haqqoniy ko‘rinishini umumlashtirish, insonligi, harbiy rahbar sifatida shaxsiy g‘ururi. Namuna o‘zini-o‘zi tarbiyalashda oldinga boshlovchi hisoblanadi. Unda ofitser o‘zini hayotiy maqsadi va rejasini siyosiy yunalishini va o‘z ustida ishlashini aniq mazmunini belgilaydi. Ofitserga ma’naviy-axloqiy sifatini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, ulardan ko‘pchiligi o‘zini «ideal»ini har tomonlama taraqqiy etganligini, mustaqillikni himoya qilishda va uni qurishda fidoiyligi.
O‘zining muhimligi bilan, mazmunini dolzarbligini bilim jarayonini chuqurligi va o‘zini-o‘zi tarbiyalashni ko‘rsatgichini turlarini bir nechtasini ko‘rsatish mumkin:

•