Харобаси (мил ав. 2-минг йилликнинг иккинчи ярми). Шеробод тумани

Yerqoʻrgʻonning monumentlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yerqoʻrgʻondagi shahar ibodatxonasi xarobalaridagi qazishmalar ostida yana ikkita inshootlarning qoldiqlari shaharga stratigrafik shurfni qoʻllaganda aniqlandi. yuqori qatlam ellin davriga tegishli boʻlib, pastki qatlam esa mil. Av. 1 ming yillikning oʻrtalariga tegishlidir. Olimlar III-IV asrda qurilgan ibodatxona shaharning qadimiyroq ibodatxona xarobalari ustida qad koʻtargan boʻlsa kerak, degan taxminga bordilar. bunga shu narsa dalolat beradiki, eng pastki inshootning ochilgan qismi gʻishtli platformadan iborat boʻlib odam boʻyi boʻlgan. Uni materikdan yupqa toshkoʻmir qatlami ajratib turadi. Bizga shu narsa maʼlumki, zardushtiylar oʻz diniy rasm-rusmlarini ochiq joylarda oʻtkazishgan. Ushbu muqaddas joy platforma ustida joylashgan boʻlib, u taxminan mil. Av. 1 ming yillikka tegishlidir. Platforma ostida esa kul uyumi mavjud boʻlib, u maydonni tozalash natijasida yigʻilib qolgan.

Otashparastlar daxmasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zardoʻshtiylik oʻrta osiyo va Soʻgʻdda qadimdan mavjud boʻlganligi toʻgʻrisida yozma manbalar guvohlik beradi. Bu maʼlumotlar Yerqoʻrgʻonda daxmani qazish ishlari olib borilganda oʻz isbotini topdi.
Yerqoʻrgʻon daxmasi - Soʻgʻdiyona antik arxitekturasidagi oʻz mohiyati va maqsadiga koʻra noyob toʻrt burchakli monolit shakliga ega boʻlgan, -gʻarbiy va sharqiy old tomonida ikki marosim maydoni mavjud boʻlgan shaklni eslatadi. Yerqoʻrgʻon daxmasini boʻrtma asosi oʻziga xos boʻlib, na Hindistondagi parslarning "jimlik minoralari", na erondagi qoya sagʻanalari va ustunli yodgorlik inshootlariga oʻhshaydi. Biroq daxma arxitektonika va dekorining detallari etarli darajada qadimgi sharqiy va ellin arxitekturasida anʼanaviydir. Devorlarining bir maromda vertikal tarzda tekislab chiqilishi, asosiy zinaning konstruktsiyasi, daxma old tomoni devorining ustki qismini bezab turgan tishli merlonlar va bezakli toʻgʻri burchakli gʻishtchalar - bularning hammasi qadimgi sharq arxitekturasida, shuningdek, orol oldi sak qabilalarining qabr inshootlari va ellin shahri oyxonumdagi ibodatxona - yodgorlik arxitekturasida ham oʻz aksini topgan.
Daxmadan topilgan oz miqdordagi sopol material miloddan avvalgi II asrga oid. Daxma koʻp faoliyat koʻrsatmagan, u taxminan mil. Av. II asrda xom -gʻisht bilan yopib tashlangan. Ehtimol u shahar tashqi devori barpo qilingandan soʻng bu ahvolga kelib qolgan boʻlishi mumkin, chunki u daxma toʻgʻrisidagi ilohiy qonunlarga amal qilgan holda amalga oshirilgan. Ushbu qonunlarga koʻra, bu kabi marosimlarni shahar kvartallari orasida oʻtkazish mumkin boʻlmagan. yuqoridagi maydon vayron qilingan. Gʻarbiy tomonda olib borilgan tozalash ishlari jarayonida ustki tomonidan gʻisht va tuproq aralashmasidan yopilgan oq ohakli qoplamalarning qoldiqlari topildi. Shu bilan birga, odam mayda suyaklari, tishlar, qimmatbaho taqinchoq va noyob sopol boʻlaklari topildi. Daxmaning sharqiy old qismidan esa odam bosh chanogʻining baʼzi qismlari va erkak kishining naysimon suyaklari joylashgan siniq xumcha topildi. Ikkinchi bosh chanoq gʻarbiy yon bagʻirning etagidan topildi. Daxmaning ustki qismida Soʻgʻdning yunon-baqtriyaliklardan tortib olgan mil. Av. I asrda yashagan, kelib chiqishi saklardan boʻlgan naxshab xukmdorlari sulosasiga talluqli boʻlgan kishilarning jasadi saqlangan va daxma ularga tegishli boʻlgan.
Fanda maʼum boʻlgan Hindiston va eron parslarining daxmalari yangi davr va qisman oʻrta asrlar davriga mansub edi. Biroq 1940-yildayoq xorazmdagi chilpak tepaliklarida s.p. Tolstov tomonidan asosi aylana shaklida boʻlgan (er. III-IV asrlariga tegishli boʻlgan) daxma qoldiqlari topildi. Erqoʻrgondagi daxma shunga oʻxshash boʻlgan eng qadimgi inshoot xisoblanadi. Eronda topilgan, suyaklari tozalangan qabrlar axmoniylardan keyingi davrga oid boʻlib, ular erqoʻrondagi daxma bilan deyarli bir vaqtga tegishlidir. Xorazmning haykalsimon ossuariylari ham mil. Av. IV-III asrlarga toʻgʻri keladi. Daxmalar bu vaqtgacha jasadlar saqlanadigan inshoot vazifasini oʻtamaganligi ehtimoldan xoli emas, chunki maʼlum va mashhur zarushtiylik dafn marosimlari va u bilan bogʻliq rasm-rusumlar, koʻpchilik tadqiqotchilarning fikriga koʻra mil. Av. II-I asrda tuzilgan videvdatada keltirilgan.
Eramizning III-IV asrlarida nahshabda marvlik arshakiylar sulolasi vakillarining hokimiyat tepasiga kelishi va undan keyingi qabilalarning koʻchishi natijasida keskin etnomilliy oʻzgarishlar roʻy berdi. Ushbu davrda marv va nahshab oʻrtasida madaniy aloqalarning mavjud boʻlganligi Yerqoʻrgʻon shahar ibodatxonasi va uning ustki qismida olib borilgan qazish ishlari natijasida oydinlashdi.