Hayot faoliyati xavfsizligi” fanidan

Atmosfera havosining ifloslanishi
Sun’iy ifloslanish. Sun’iy ifloslanish 3 xil ko‘rinishda kuzatiladi. a) Sanoat tarmoqlari, transport va turar joylarni isitishda foydalaniladigan yoqilg‘ilar orqali ifloslanish. Keyingi paytlarda atmosferaning sun’iy ifloslanishida avtomobil transporti birinchi o‘rinni (40%) egallaydi. Qolgan sohalarda bu ko’rsatkich quydagicha: qishloq xo‘jaligida (26%), energetika sanoatida (20%), sanoat ishlab chiqarishida (14%) va boshqalar. Ma’lumotlarga ko‘ra, yer yuzida bir yilda havoga chiqarilgan oltingugurt gazi, is gazi, kul va karbonat angidridining miqdori taxminan 500 min tonnaga yetmoqda. BMT ma’lumotlariga ko‘ra, insoniyat paydo bo‘lganidan to shu vaqtgacha 80-85 mlrd tonna turli yoqilg‘ilar yoqilgan, shuning yarmi keyingi 25 yilga to‘g‘ri keladi. Faqat ko‘miming o‘zi yiliga 2 mlrd tonna yoqiladi. Yoqilgilaming yoqishga yiliga 10-15 mlrd tonna kislorod sarflanadi. Metall oksidlanishi uchun yiliga 100 mln tonna kislorod sarflanadi. YUNESKOning ma’lumoticha, turli mamlakatlarda ishlab turgan 260 mln.dan ortiq avtomashinalar yiliga 80 mln kishi iste’mol qiladigan kislorodni sarflaydi, yoki 1000 km yurgan yengil avtomobil bir kishi - ning bir yillik kislorodini yutadi. Yoqilg‘ilar yonganda atmosferaga zararli moddalar chiqib, uni ifloslantiradi. Jumladan 1 tonna benzin yonganda 60 kg is gazi havoga ko‘tarilib aralashadi. Neft yonganda sulfat angidrid, ko‘mir yonganda karbonat angidrid bilan kul havoni buzadi. b) Sanoat chiqindilari orqali havonihg ifloslanishi. Kimyo, neftni qayta ishlash, sement ishlab chiqarish, radioaktiv moddalar ishlatiladigan tarmoqlarda, hamda yadroviy, neytronli aslahalaming qoilanishi oqibatida, KTZM lar, radioaktiv changlar, sement changlari atmosfera havosini ifloslantiradi. v) Sanoat chiqindilari va maishiy-xo‘jalik chiqindilarini yoqish orqali ifloslanishi. Havo tarkibidagi karbonat angidridi, is gazi, azot, oltin gugurt oksidlari, xlor, fosfor, fenol, ftor va boshqalami ko‘p miqdorda boiishi inson salomatligiga ta’sir qiladi, natijada astma, rak, sil kasalliklari kelib chiqadi. Ayniqsa, atmosfera havosi tarkibida karbonat angidridning miqdori ortishi natijasida quyoshdan keladigan qisqa toiqinli nurlami yer yuziga o‘tishiga to'sqinlik qiladi. Natijada sayyoramiz yuzasidagi havoning o‘rtacha harorati ortib boradi. Agar atmosfera havosining ifloslanishi oldi olinmasa, olimlaning ma’lumotlariga ko’ra 2050-yilda sayyoramiz harorati 1,5-4,5°C gacha isishi mumkin. Bu esa muzliklami erishiga sabab bo‘lib quruqlikning ma’lum qismini suv bosib, favqulodda vaziyatlami kelib chiqishiga sabab boiadi. Atmosfera havosining ifloslanishi nafaqat insoniyatga balki suv basseynlariga, o‘simliklarga, hayvonot dunyosiga ham katta salbiy zarar ko‘rsatadi. Atmosfera havosini ifloslanishining iqtisodiy zararlarini quyidagi guruhlarga boiish mumkin:
1) atmosferaning ifloslanishi tufayli materiallaming yemirilishi va korroziyaga uchrashi (bino. inshootlar, metallar yemiriladi, kiyim-kechak, gazmollaming bo‘yoqlari biuziladi, tarixiy yodgorliklar qulaydi);