Hayotining transmilliylashuvi: yirik transmilliy korporatsiyalarning rivojlanishi

1.2. Transmilliy korporatsiyalarning belgilari va turlari.
Xalqaro kompaniyalar etnosentrik tip bilan ajralib turadi(etnosentrik) munosabatlar. Unga ko'ra, yuqori boshqaruv bazaviy (bosh) firmaning mutlaq ustuvorligidan kelib chiqadi. Etnosentrik tipda korporatsiyalar uchun tashqi bozorlar, birinchi navbatda, bosh kompaniya vatanining ichki bozorining davomi bo'lib qoladi. TMKlar xorijda sho‘ba korxonalarini asosan arzon xomashyo bilan ishonchli ta’minlash yoki tashqi bozorlarni ta’minlash maqsadida tashkil etadi. TMKning bu turi asosan bosh kompaniyada boshqaruv qarorlarini qabul qilish, xorijiy filiallarda vatandoshlarga ustunlik berish bilan tavsiflanadi. Shunday qilib, xalqaro korporatsiyaning o'ziga xos belgilari qarorlar qabul qilishning yuqori markazlashuvi va bosh kompaniya tomonidan xorijiy filiallar faoliyati ustidan kuchli nazoratdir. 
Ko'pmillatli (ko'p millatli) korporatsiyalar (TMK) aslida bir qator davlatlar milliy kompaniyalarini sanoat, ilmiy-texnikaviy asosda birlashtirgan xalqaro korporatsiyalardir. Ko'p millatli kompaniya har bir mamlakatda o'z faoliyatida ko'proq mustaqillikka imkon beradi. 1907 yildan beri mavjud bo'lgan Royal Dutch Shell Angliya-Gollandiya konserni bunday kompaniyaga misol bo'la oladi. Ushbu kompaniyaning joriy kapitali 60:40 nisbatda bo'lingan. Transmilliy korporatsiyaga misol qilib, Shveytsariya-Shved kompaniyasi ABB (Asea Brown Bovery) Yevropada keng tanilgan, mashinasozlik va elektron injiniringga ixtisoslashgan.
Ko'p millatli korporatsiyalar polisentrik(polisentrik) yoki regiotsentriklik bilan tavsiflanadiasosiy va sho'ba korxonalar o'rtasidagi munosabatlar turlari. Polisentrik tip tashqi bozorning kam emasligi va ko'pincha TMK faoliyatining ichki bozorga nisbatan muhimroq sohasi ekanligi bilan tavsiflanadi. Ushbu transmilliy korporatsiyalarning xorijdagi yirik va xilma-xil sho'ba korxonalari mavjud bo'lib, ular bosh kompaniyaning mahsulotlarini sotmaydi, balki ularni o'z bozorlari ehtiyojlariga mos ravishda mahalliy ishlab chiqaradi. Xorijiy filiallarda mahalliy menejerlar ustunlik qiladi, filiallarning o'zi avtonomdir. TMKning ushbu turi boshqaruv funktsiyalarini markazsizlashtirish, vakolatlarni sho''ba korxonalarga topshirishning yuqori darajasi bilan tavsiflanadi. Regiotsentrik yondashuv bilan TMKlar endi alohida mamlakatlar bozorlariga emas, balki Frantsiya yoki Buyuk Britaniyaga emas, balki mintaqalarga, masalan, butun G'arbiy Yevropaga e'tibor qaratadilar. Garchi bu holatda xorijiy filiallar alohida mamlakatlarda joylashgan bo'lsa-da, ular butun mintaqaga qaratilgan. Ushbu turdagi TMK ayniqsa integratsion guruhlarda mashhur va shuning uchun MDH bozoriga tayanadigan Rossiya TMKlari uchun alohida qiziqish uyg'otishi mumkin. 
Xalqaro huquq nuqtai nazaridan TMKning o‘ziga xos belgilari quyidagilardan iborat¹:
1. birinchi navbatda tashqi bozorga yo'naltirish; 
2. ko'pmillatli ustav kapitalining mavjudligi; 
3. ko'p millatli yetakchilik markazining mavjudligi; 
4. xorijiy filiallar ma'muriyatini mahalliy sharoitni biladigan kadrlar bilan ta'minlash.