Ha'z qq tili. Leksikologiya

sinonimlik qatar (yamasa uya) dep ataladı. Bir qatarg`a kiretug`ın sinonim 
so`zlerdin` sanın sheklew mu`mkin emes. Biraq bir sinonimlik qatardın` ishinde 
basqalarınan go`re aktivirek qollanılatug`ın, olardın` ma`nisin tolıq ha`m anıg`ıraq 
beretug`ın bir so`z boladı. Ol so`z dominanta (latınsha dominans «basqarıwshı», 
«u`stem» degen) dep ataladı. Mısalı: «Ku`sh-quwat-g`ayrat» degen sinonimlik 
qatarda «ku`sh» so`zi dominanta boladı. 
Dominanta sinonimlik so`zlerdi du`zgende kerek. Bunday so`zlikte 
dominantalar alfavit ta`rtibi menen beriledi de, al sinonimlik qatardın` basqa 
so`zlerin usı dominantalar arqalı tabıw mu`mkin. 
Tildegi so`zlerdi bir sinonimlik qatarg`a jatqızıw ushın belgili sha`rtler 
bolıwı kerek. Olar to`mendegilerden ibarat: 
1) So`zler belgili bir leksikalıq ma`nige iye bolıwı lazım, sonın` ushın 
ko`mekshi so`zler jekke turıp sinonim bola almaydı. Olar tek joqarıda 
ko`rsetilgendey grammatikalıq sinonimlerdi jasag`anda kerek. mısalı, keshken 
sheyin – keshke shekem, bir ret – bir ma`rtebe, qaharmanlar haqqında – 

---

qaharmanlar tuwralı sıyaqlı mısallardag`ı «deyin - shekem, ret-ma`rtebe, haqqında 
- tuwralı», so`zleri leksikada-sinonimler dep qaralmaydı, sebebi olar jekke turıp, 
bir leksikalıq ma`nige iye emes. 
2) Sinonimler tek bir so`z shaqabınan bolıwı kerek. So`z shaqaplarının` 
ha`mmesinen birdey sinonimler bola bermeydi. Atlıq so`zler menen salıstırg`anda 
kelbetlik, sın ra`wish ha`m feyillerden sinonim so`zler ko`birek jasaladı, sebebi atı 
ko`rsetilgen so`z shaqapları predmettin` belgisin, tu`r-tu`sın, sapasın, qıymılın 
ha`m t.b. ha`r qıylı so`zler menen tu`rlishe aytıwg`a mu`mkinshilik beredi. Mısalı: 
a) kelbetliklerden: ko`rkem – sulıw-shıraylı-a`jayıp; zeyinli-ıqlaslı-ilgir; 
eski-go`ne ha`m t.b. 
A`ne usı Ja`nibek degen xan menen Jiyrenshe qus salıp kiyatırg`anda bir