Ha'z qq tili. Leksikologiya

esabın tabıw qıyın boldı (N.Da`wqaraev). Patsha aqılgo`ylerin shaqırıp alıp, 
Jiyrensheni o`ltiriwdin` ha`melin soraydı (Qaraqalpaq xalıq ertekleri). Bul o`tken 
jılı bizdi shatastırg`an a`dis (O`.Ayjanov). O`z adamının` minezin bilgen 
Aydargu`l ebin tawıp Temirbekti seskendiretug`ın edi (J.Aymurzaev). 
Bul ga`plerdegi sinonimler ma`ni jag`ınan biri-birine qansha jaqın bolg`an 
menen, o`z-ara ten` emes birin-biri awmastıra almaydı, sebebi olardın` ha`r qaysısı 
bir mazmundı ha`r tu`rli belgileri menen sıpatlap tur. Bul belgiler stil`lik, 
emotsiyalıq ha`m qollanılıwdag`ı o`zgesheliklerden ibarat. 
Tilde absolyut sinonimler joq, al ayırım so`zler biri-birin tolıq almastıra 
alg`an menen de, olar arasında ma`ni jag`ınan az da bolsa parıq boladı. Mısalı: 

---

Jigitler, aytayın, tın`lan` zarımdı, 
Men bayan eteyin arzı-halımdı 
(Berdaq). 
Bul ga`plerdegi «aytayın» so`zi so`ylew tiline, al «bayan eteyin» a`debiy 
tilge ta`n ha`m «sıpatlap aytayın» degen qosımsha ma`nige iye. 
Solay etip, sırtqı formaları (so`zlerdin` tu`birleri) ha`r tu`rli bolsa da, 
ma`nileri ju`da` jaqın (ha`tteki ayırım kontekstte birin-biri almastıra alatug`ın) 
ha`m bir mazmundı tu`rli belgileri menen sıpatlap, og`an qosımsha ma`ni 
beretug`ın so`zlerdi sinonimler deymiz. 
Sinonimler bir aytılg`an so`zdi qayta-qayta ta`kirarlamay, oy-pikirin 
tolıqtırıp ha`m ko`rkem etip aytıw ushın xızmet etedi. Mısalı: Ma`rdikarg`a 
ketkenlerdin` ko`bi o`ldi, o`shti, joq boldı (M.Da`ribaev). 
Ayırım waqıtta eki sinonim so`z bir ga`pte qatar keliwi mu`mkin. Bul 
jag`dayda sinonimlerdin` ma`nisleri birge qosılıp, tolıqtırılg`an ha`m jetilisken bir 
pikirdi bildiredi. Bunday pleonazm durıs qollanılsa, aytılajaq pikir ko`rkem, tolıq 
ha`m o`tkir bolıp shıg`adı. Mısalı: 
Er jigitke namıs penen ar kerek 
(Berdaq). 
«Namıs», «ar» so`zleri biri-biri menen sinonim so`zler, biraq olardın` 
ma`nileri keltirilgen ga`pte birge qosılıp, ulıwma bir ken` ma`nini bildirip tur. 
Sinonim tuwralı ga`p qozg`ag`anda onın` eki tu`rin biri-birinen ayırıp aytıw 
kerek. Bular leksikalıq ha`m grammatikalıq. Leksikalıq sinonimlerge joqarıda 
keltirilgen so`zler mısal bola aladı, yag`nıy olar ha`r qıylı tu`birdegi so`zler bolsa 
da, ma`ni jag`ınan biri-birine ku`ta` jaqın boladı, al tiykarg`ı tu`biri-bir, tek g`ana 
grammatikalıq ma`nileri biri-birine jaqın bolg`an so`zler grammatikalıq sinonimler 
dep ataladı. Mısalı: jumıs haqqında – jumıs tuwralı, keshke deyin – keshken 
shekem tag`ı basqalar. Grammatikalıq sinonimler da`neker, tirkewish ha`m 
affiksler ja`rdemi menen jasaladı. 
Bizin` qarap otırg`anımız tek leksikalıq sinonimler. 
Sinonim so`zlerdin` ma`nileri jag`ınan bir qatarg`a dizilip, o`z-ara u`ylesiwi