Ha’zirgi ku’nde kishi biznes ha’m isbilermenlikti rawajlandırıw elimizde
Birge islesiw huquqları, minnetleri ha’m pitim du’ziwdegi kepillikler
Download 1.2 Mb. Pdf ko'rish
|
Isbilermenlik tiykarlari\'
|
2. Birge islesiw huquqları, minnetleri ha’m pitim du’ziwdegi kepillikler
İsbilermenler arasında birge islesiw baylanısların a’melge asırıw boyınsha du’zilgen sha’rtnamalar eki ta’repleme bolg’anlıg’ı sebepli ha’r eki ta’rep moyınlarına alıp atırg’an wazıypanı orınlawda belgili huquq ha’m minnetlerge iye boladı, ha’m bul huquq, minnetlemeler du’zilip atırg’an sha’rtnama tekstinde de ilajı barınsha tolıq o’zinin’ sa’wlesin tabadı. A’dette, sha’rtnama du’zilip atırg’anda bir ta’rep tovar yaki xızmetlerdi «satıwshı» sıpatında ha’m ekinshi ta’rep satıp alıwshı «qarıydar» sıpatında ko’rinedi. Ha’r eki ta’reptin’ huquq ha’m minnetlemeleri respublikada a’mel qılıp atırg’an belgili yuridikalıq nızamlarda belgilep berilgen ta’rtiplerge muwapıq ra’wishte ko’rsetip o’tilgen bolıwı lazım. Bul pitim du’ziwde ta’repler o’zlerine alg’an wazıypalardı bekkem, puxta orınlawda bir qansha kepillik beredi. Satıwshı ha’m qarıydar arasında du’ziletug’ın sha’rtnamalar tiykarında orınlanatug’ın wazıypalar tiykarınan O’zbekstan Respublikası «Puqaralıq kodeksi» 74 ha’m de «tutınıwshılar huquqın qorg’aw haqqında» g’ı nızamı tiykarında ta’rtipke salınadı. Satıwshının’ tiykarg’ı huquq ha’m minnetlemeleri satılg’an mu’lkti (tovar yaki xızmetti) sha’rtnamag’a muwapıq qarıydardın’ iyeligine tapsırıw ha’m onnan to’lew haqı qunın o’n’dirip alıwdan, qarıydardın’ tiykarg’ı huquq ha’m minnetlemeleri tovardı qabıl qılıp alıw ha’m kelisilgen bahanı to’lewden, eger de satılg’an na’rse sha’rtnama sha’rtlerine muwapıq ra’wishte tapsırılmasa, onın’ tapsırıwın satıwshıdan talap qılıwdan ibarat. Sonday-aq, satıwshının’ bazı qosımsha minnetlemeleride bar, yag’nıy, tovardı alıwshıg’a basqa u’shinshi shaxstın’ ha’r qanday huquqlarınan azat halda tapsırıw sha’rt. Satıp alıwshı u’shinshi shaxstın’ huquqı bolg’an tovardı qabıl qılıwg’a razılıq bergen jag’day bug’an kirmeydi. Bul qag’ıyda orınlanbasa, satıp alıwshıg’a satıp alıw bahasın kemeytiw yaki satıp alıw sha’rtnamasın biykarlaw ha’m ko’rilgen zıyandı qaplawdı talap qılıw huquqı beriledi. Satıp alıwshı bul tovarg’a u’shinshi shaxslardın’ huquqları barlıg’ın bilgeni, yaki biliwi lazım bolg’anı da’lillengen jag’day bug’an kirmeydi. Nızamshılıqta satılıp atırg’an tovardın’ sapasına o’z aldına juwapkershilik belgilengen satıwshı satıp alıwshıg’a sapası sha’rtnamada ko’rsetilgen talapqa say keletug’ın tovardı tapsırıwı sha’rt. Eger de sha’rtnamada tovardın’ sapası haqqındag’ı sha’rtler ko’rsetilmegen bolsa, satıwshı satıp alıwshıg’a sol tovardı alıwdan belgilengen maqseti ushın paydalanıwg’a jaramlı bolatug’ının tapsırıwı sha’rt. Tovardın’ sapasına qaray kepillik mu’ddeti belgilenedi. Kepillengen minnetlemeler ha’m olardın’ mu’ddeti normativ – texnik hu’jjetler menen yaki jazba formadag’ı sha’rtnama menen anıqlanadı, sonday aq, nızamshılıq tiykarında belgilep qoyılg’an boladı. Kepillengen mu’ddet tovar satılg’an ku’nnen baslap yaki islep shıg’arılg’an ku’nnen baslap esaplanadı. Jaramlılıq mu’ddeti normativ – texnik hu’jjetler yaki sha’rtnama menen, azıq- awqat tovarları ushın tek islep shıg’arıwshının’ normativ – texnik hu’jjetleri menen belgilenedi ha’m tayarlang’an ku’nnen baslap esaplanıladı. Bazı bir texnikalıq jaqtan quramalı (ma’selen: avtomashina, mototsikl, televizor, magnitofon) ha’r qıylı o’z aldına bo’lekler menen jıynalıwshı tovarlar ushın, kepillik mu’ddeti onın’ bo’lekleri ushın o’z aldına ornatılıwı mu’mkin (ma’selen: shinalar, akkumlyatorlar, kineskoplar ha’m t.b.) Kepillik mu’ddeti o’tken azıq-awqat o’nimlerin satıw qatan’ qadag’an etiledi. Bazı bir turıp qalg’an o’nimlerdi arnawlı wa’killigi bar ma’kemelerdin’ ruxsatı menen za’ru’rli ekspertizalar o’tkizilgennen keyin g’ana satıwg’a ruxsat etiledi. |
