Ha’zirgi ku’nde kishi biznes ha’m isbilermenlikti rawajlandırıw elimizde

 
4. Bahanı qa’liplestiriwshi ha’m og’an ta’sir etiwshi faktorlar. Bahanın’ 
tu’rleri ha’m firmanın’ baha siyasatı 
 
Baha belgilewdin’ joqarıda ko’rip o’tilgen usılları qa’rejetlerdi esaplaw, tolıq, 
tuwrı, ortasha standart ha’m shegaralıq qa’rejetler haqqında informatsiyalardan 
paydalanıwg’a negizlenedi. Bul qa’rejetler tovarg’a sarıplang’an ja’mi miynet 
mug’darın yaki qunnın’ tiykarg’ı salmag’ın ko’rsetedi. Qun bahanın’ obektiv tiykarı 
bolsa da, onı qa’liplestiriwshi birden-bir faktor emes, sebebi baha basqa 
faktorlardın’ ta’sirinde qunnan joqarı yaki pa’s bolıwı mu’mkin. 
Bahanı qa’liplestiriwshi faktorlardan biri ba’seki esaplanadı. Bahanın’ tu’rleri 
ha’m firmanın’ baha siyasatı. Bazar ekonomikasının’ o’zine ta’n sisteması bar bolıp, 
onı o’z ara baylanıslı, bir-birin talap etiwshi, biraq ha’r qıylı maqsetlerde 
qollanıwshı bahalar kompleksi quraydı. Bahanın’ qa’liplesiw protsesi quramalı 
bolıp, onın’ qatnasıwshıları og’ada ko’pshilik. Bahalar ha’r qıylı wazıypalardı 
orınlag’anlıg’ı, sebepli olardın’ tu’ri ju’da’ ko’p (4-sızılma). 
Bahanın’ ekonomikadag’ı ornı og’ada u’lken bolg’anlıg’ınan onın’ ha’r bir 
tu’rinen aqılg’a muwapıq paydalanıw isbilermen ushın u’lken a’hmiyetke iye. Sol 
sebepli, ka’rxanalar ha’m firmalar baha belgilewge u’lken itibar beredi. Joqarıdag’ı 
bo’limlerde ko’rsetip o’tilgen firmanın’ baha belgilew maqsetleri ha’m usıllarınan 
to’mendegi u’sh na’tiyje ku’tiledi: 

tovar satıwdı ko’beyttiriw arqalı bazarda o’z u’lesin asırıw, imka’n bolg’anda 
bazardı o’z qadag’alawına alıw; 

ha’r bir tovardı (tovar birligin) satıwdan tu’setug’ın paydanın’ kemeyiwine 
razı bolg’an halda tovarlardı ko’plep satıw arqalı payda mug’darın arttırıw; 

tovardı ko’p satıw na’tiyjesinde onın’ ko’lemine salıstırmalı tu’rde sawda-
satıq qa’rejetlerin qısqarttırıw. 

---

77 
Bazarda ba’sekileslerdi qısıp shıg’arıw, da’rejesin bekkemlew ushın 
firmalar arnawlı baha qollanadı. Onı «bazarg’a kirip alıw bahası» yaki «demping 
bahası» dep ataydı. 
Bul baha ba’sekilesti sındırıwg’a qaratılg’anlıg’ınan ma’mleket onı qadag’an 
etedi. Sol sebepli firmalar onı jasırın qollanadı ha’m bul is ra’smiy bahanın’ bir 
bo’legin keship jiberiw formasında boladı. Firmalar bahadan o’z da’rejesin saqlap 
qalıw, ba’sekiden pu’tin shıg’ıw ushın paydalanadı. Bunda sharayattı esapqa alıp, 
ba’sekilestin’ ha’reketlerin na’zerde tutıp, bahanı tez-tez o’zgertip turıwg’a tuwrı 
keledi. Keri jag’dayda tovar satıw ko’lemin ha’m paydanı bir normada uslap qalıw 
qıyın boladı. Bahalardı qollawda tovardı islep shıg’arıw qa’rejetleri ha’m rentabellik 
da’rejesi, bazardag’ı talap, onın’ o’zgeriwi ha’m aqırında bazarda baha menen 
ba’sekilesiwdin’ barısı esapqa alınadı. 
Baha sisteması 
5-sızılma 
Qarıydar qaltasındag’ı pulg’a qarap belgili da’wirge shekem o’zgermeytug’ın 
qattı standart bahalardı yaki o’zgeriwshen’ bahalardı qollanadı. Sonday tovarlar bar, 
qarıydarlar olardın’ bahasının’ o’zgermewin abzal ko’redi, ma’selen, kommunal 
xızmet, transport xızmetinin’ bahası (tarifi). Sol sebepten baha o’zgermesten qalg’an 
Ten` salmaqlılıq baha 
Bahalar kompleksi