Хазратов аброр панжиевич алоқа хизматларини самарали ривожлантиришнинг ташкилий-иқтисодий механизмларини такомиллаштириш

3.3.5-жадвал
Кўп омилли економетрик моделнинг параметрларини аниқлаш натижалари

Стандартлаштирилмаган
коеффисентлар
Стандартлаштирилган
коеффисентлар
т-статистика
Еҳтимоллиги (проб)

Коеффисиент
Стандарт хатолик
Бета

А0
31457.2

1,5075
0.225
76,011
0,22
А₁(Х₁)
0.004
0,0185
0,338
1,158
0,3112491
А₂(Х₂)
5.032
0,0099
0,176
0,306
0,7746537
А₃(Х₃)
0,08
0,0363
-0,221
-0,461
0,6688525
А₄(Х₄)
0,463
0,0151
0,223
1,601
0,746321
А₆(Х₆)
0.027
0,0009
-1,824
-4,641
0,0097303
А₇(Х₇)
1.0398
0,0002
0,018
0,043
0,9678235
А₈(Х₈)
0.036
0,0047
0,023
0,36
0,869
А₉(Х₉)
0,075
0,1185
0,14
0,35
0,167245
А₁₀(Х₁₀)
0,002
0,0015
0,28
0,025
0,963578
А₁₁(Х₁₁)
0,002
0,012
0,17
0,94
0,6579
А₁₂(Х₁₂)
98.296
0,123
0,24
0,56
0,1254


3.3.6-жадвал
Економетрик моделнинг сифати ва аҳамиятини текшириш мезонлари

Кўп омилли коррелясия коеффисиенти Р	Кўп омилли детерминасия коеффисиенти Р^2	Корректлаш-тирилган Р^2	Баҳолашнинг стандарт хатоси	Ф-ҳақиқий	Дарбин-Уоцон статистикаси
1	1	0,98809	0,0012	19719,5	2,12

Й = 31457.2+ 0.004 • х₁ + 5.032• х₂ + 0,08• х₃ + 0,463• х₄ + 0,027• х₆ + 1.0398• х₇ + 0,036• х₈ + 0,0075• х₉ + 0,002• х₁₀ + 0,002• х₁₁ + 98,296• х₁₂
3 .3.6- жадвал маълумоти келтирилган Р² детерминасия коеффисиенти 0,988 га тенг бўлиб, ушбу кўрсатгич натижавий омил билан танлаб олинган таъсир этувчи омиллар ўртасида боғланиш етарлича зич еканлигини кўрсатади, яъни алоқа алока хизматлари хажми (млрд. сум) - Й 99 фоизи кўп омилли економетрик модел учун танлаб олинган таъсир этувчи омилларга, қолган 1 фоизи еса ҳисобга олинмаган омилларга боғлиқдир.
3.3.2-расм. Оптик алоқа линия 3.3.3-расм.Шахсий компютерларнинг
узунлигига таъсирида сонининг кўпайиши натижасида
харажатларнинг камайиши хизмат сифатининг ўсиши

Моделларнинг турли миқдордаги омиллар билан таққослаш имконияти бўлиши ва ушбу миқдордаги омиллар Р² статистикага таъсир етмаслиги учун одатда корректлашган детерминасия коеффисентидан фойдаланилади, яъни [101; с. 65-66] (Димитриос Астериоу анд Степҳен Г. Ҳалл. Апплиед еcонометриcс. А модерн аппроач усинг Евиеwс анд Миcрофит. Ревисед едитион. Палграве Маcмиллан, Неw Ёрк, 2007. - п.397).

3.3.6-жадвалда олинган натижалармизда корректлашган детерминасия коеффисиента 0,993 га тенг бўлиб, Р² детерминасия коеффисенти қарийиб тенглиги економетрик моделга киритилган омиллар сони ўзгариши атрофида қийматлар қабул қилиши келиб чиқади.
Фишернинг Ф-мезони асосида кўп омилли економетрик моделни статистик аҳамияти катта еканлиги ва ўрганилаётган жараёнга адекватликка текшириш учун фойдаланамиз. 3.2.6-жадвалда келтирилган Ф-мезонининг ҳақиқий қиймати Ф_ҳисоб = 225,76 тенглиги ҳисобланган.
Фишернинг Ф-мезонининг назарий жиҳатдан ҳисобланадиган қийматини аниқлаш учун озодлик даражалари к₁=т ва к₂=н-т-1 ҳамда аҳамиятлилик даражаси бўйича қийматлари асосида Ф-мезонининг назарий ҳисобланадиган қийматини ҳисоблаймиз.
Аҳамиятлилик даражаси α=0,05 да озодлик даражалари к₁=6 ва к₂=11-1-1=9 бўлганда Ф-мезонининг назарий ҳисобланадиган қиймати Ф_жадвал=6,16.
Аҳамиятлилик даражаси α=0,05 да аниқланган қийматда Ф_ҳисоб > Ф_жадвал (226.76>6.16) шарт бажарилишидан економетрик модел аҳамиятли ва ўрганилаётган жараёнга адекват еканлиги келиб чиқади. Ушбу моделдан алоқа хизматлари ҳажмини келгуси даврларга прогноз қилишда фойдаланиш мумкин.
Економетрик моделда натижавий омилнинг қолдиқларида автокоррелясион текшириш учун Дарбин-Уоцон (ДW) мезонидан фойдаланамиз [101; c. 140-143] (Димитриос Астериоу анд Степҳен Г. Ҳалл. Апплиед еcонометриcс. А модерн аппроач усинг Евиеwс анд Миcрофит. Ревисед едитион. Палграве Маcмиллан, Неw Ёрк, 2007. - п.397). Натижавий омилнинг қолдиқлари қаторида автокоррелясия мавжуд бўлмаса ДW=2, мусбат автокорреляцияда ДW нолга интилади, манфий автокорреляцияда еса 4 га интилади.
Агар натижавий омилнинг қолдиқларида автокорреляция мавжуд бўлмаса, у ҳолда ҳисобланган ДW мезонининг қиймати 2 атрофида бўлади. Бизнинг моделда ҳисобланган ДW мезонининг қиймати 2,1 га тенг бўлиши еса моделдаги натижавий омилнинг қолдиқларида автокоррелясия мавжуд емаслигини кўрсатади.
Алоқа хизматлари соҳаси мамлакатимиз иқтисодиётининг барча тармоқлари ва тизимларининг ишлашини мувофиқлаштирадиган, иш мундарижасини таъминлайдиган енг муҳим соҳаларидан бири ҳисобланади. Мамлакат иқтисодиётини ривожлантиришнинг енг муҳим елементи бу - алоқа хизматлари соҳасидир.
Ишлаб чиқариш таркиби ва кўламидаги ўзгаришлар, илмий – техник тараққиётнинг тезлашиши, инновасион ғояларнинг кенг кўламли жорий етилиши жамият аҳолисида таълим ва маданият даражасининг кенгайиши натижасида алоқа хизматлари соҳасига бўлган талаб ошди.
Мамлакатлар иқтисодиётининг яқин ўн йилликлардаги ўзгаришларини таҳлил қилиш жараёнида, алоқа хизматлари ҳар бир мамлакатнинг миллий бойлигини ташкил этувчи асосий фаолият турларидан бири сифаида майдонга чиққанлигини гувоҳи бўламиз. Алоқа хизматлари соҳаси ва турлари бугунги глобаллашув ва интеграсиялашув шароитида етакчилик қилаётган асосий соҳалардан биридир. Алоқа хизматларининг ривожланиши натижасида кўплаб иш ўринларини камайиши, кадарлар ўртасида рақобатнинг пайдо бўлиши натижасида замон талабига мос бўлган иш ўринларининг пайдо бўлишига олиб келади.
Алоқа хизматлари соҳасида рақамли иқтисодиётнинг ривожланаётганлиги борган сари мураккаб ва хилма-хил хизмат турларига бўлган талабни юзага келтирмоқда. Алоқа хизматлари бозоридаги рақобат муҳитининг кучайиши, истеъмолчиларнинг хилма-хиллиги (ёши, жинси), алоқа хизматлари сифатига бўлган талабнинг юқорилиги ушбу соҳанинг ривожлантиришга янги ёндашувларни излаб топишга имконият яратади.
Янги иш турлари ва янги техника-технологияларнинг муваффақият калити бу маълумотларни тақдим этишда аниқлик, хавфсизлик ва маълумотнинг бутунлигидир. Буларнинг барчаси биргаликда янги авлод хизматлар бозорини ривожлантиришнинг асосий омиллари бўлиб хизмат қилади:

• 
  мижозлар томонидан инфокоммуникасия хизматлари ва ушбу хизматларга индивидуал еҳтиёжларни қондириш имконияти;
  
• 
  мижозлар учун тушунарли ва рақобатбардош таърифлар;
  
• 
  мижозлар учун ҳамёнбоп нархлар ҳамда фойдаланиш учун терминалларнинг кенг ассортименти;
  
• 
  ҳудудларни қамраб олишдаги асосий муаммолар.
  

Ўзбекистон Республикасида алоқа хизматлари инфратузилмасининг яхшиланиши, миллий иқтисодиётнинг юксалишига жамият интелектуал фаоллигини оширилишига, шу билан биргаликда мамлакатнинг жаҳон ҳамжамиятидаги нуфузини мустаҳкамлашига хизмат қилади.
Алоқа хизматлари соҳасининг ижтимоий инфратузилмасининг асосий елементларидан бири мамлакатнинг иқтисодий, сиёсий ва ижтимоий муносабатларини таъминлашнинг муҳим механизми ҳисобланади.
Почта хизматлари бозорини ривожлантиришнинг мақсад ва вазифаларини амалга оширишнинг асосий консептуал йўналиши бу соҳага тегишли давлат сиёсатини амалга ошириш бўлиб, почта алоқа хизматлари бозорининҳ ҳозирги ҳолатининг барча хусусиятларини ва ушбу бозорнинг ҳар бир сегментини ҳисобга олган ҳолда, шу билан бирга, почта алоқа хизматлари бозорини Ўзбекистон Республикаси иқтисодиётини ривожлантиришдаги аҳамиятини инобатга олган ҳолда, ушбу бозорни ривожлантириш муаммоларини давлат томонидан тартибга солишнинг барча чора-тадбирлари алоқа хизматлари бозорини ҳар томонлама ривожлантириш муаммоларини ҳал қилишга қаратилиши лозим деб ҳисоблаймиз.
Юқорида келтирилган таҳлилий материаллар алоқа хизматлари кўрсатиш тизимини ўзгартиришга қаратилган чора-тадбирлар мажмуини жадаллаштириш зарурлигини аниқ кўрсатади. Бу аҳоли учун вақтни, маблағни тежаш билан биргаликда хизмат кўрсатиш тизими самарадорлигини ошириш ва фуқароларнинг муносиб турмуш шароитини таъминлашдир.
Агар ислоҳотларнинг бошланғич босқичида асосий турғунлик алоқа хизматлари кўрсатиш тизимида ахборотларни “якуний манзил” дастурлари орқали етказиш, хавфсизлигини таъминлаш, реал вақт муносабатларига ўтиш, маълумотларнинг ижтимоий ҳимоя қилиш механизмини такомиллаштириш бўлса, бугунги кунда алоқа хизматлари кўрсатиш тизимида ўрнатилган бошқарув тузилмасининг самарадорлигини ошириш муаммолари, давлат хизматлари соҳасидаги рақобат муҳитини ривожлантириш, инвестисияларни жалб қилиш асосий ўринлардан бирини егаллаб турибди десак муболаға бўлмайди.
Олиб борилган тадқиқотларимиз натижасида тизимда мавжуд бўлган статистик маълумотлар таҳлили қуйидаги бешта кўрсаткични бир-бири билан боғлаш мумкинлигини ва бу боғланишларда коррелясия мавжудлигини кўрсатди
(3.3.7.-жадвал).