Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F

təmsilçilik nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə  də Hüqo Hrotsinin səfir 
toxunulmazlığı təlimindən irəli gəlmişdir. Nəzəriyyəyə əsasən səfirlər 
öz monarxlarını  təmsil etdiklərinə görə  və monarxlar bir-birləri 
üzərində hakimiyyətə malik olmadıqlarına görə immunitetdən 
istifadə edirdilər (par in parem non habet imperium).  
Hal-hazırda isə səfirlər öz dövlətlərini təmsil edən şəxslər kimi 
dövlətlərin suveren bərabərlik prinsipinə  əsasən immunitetlərdən 
istifadə edirlər.  
Təmsilçilik nəzəriyyəsinin belə müasir forma almasına bax-
mayaraq bəzi müəlliflər onun anaxronizm olduğunu göstərirlər 
2
. 
                                                 
 
151
                                                                                                       
Doğrudan da funksional zərurət və nümayəndəlik 
nəzəriyyələrinin eyni zamanda tətbiq edilməsi onların hər birinin 
çatışmayan cəhətlərini aradan qaldırmır və bu iki nəzəriyyə heç də 
bütün hallarda bir-birini tamamlamır. Məsələn, bu nəzəriyyələrdən 
heç biri diplomatik agentlərin vergi və gömrük imtiyazlarını  və ya 
nümayəndəliyin  əməkdaşlarının ailə üzvlərinin immunitetlərini izah 
etmir.  
 
1
  Демин  Д.Г.  Статус  дипломатических  представительств  и  их  пер-
сонала. М.: Международные отношения,1995, с. 23 
сонала. М.: Международные отношения, 1995, с. 23 
2
  Демин  Д.Г.  Статус  дипломатических  представительств  и  их  пер-
1
 Yenə orada. s. 25 
 
150 

5.3. Diplomatik nümayəndəliyin immunitet və imtiyazları 
Bütün bunlar labüd olaraq diplomatik nümayəndəliyin və onun 
personalının immunitet və imtiyazlarının yeni doktrinal 
əsaslandırılmasını tələb edir.  
 
Əksər ədəbiyyatlarda bütün immunitet və imtiyazları iki qrupa 
bölürlər:  
Diplomatik immunitet və imtiyazılar institutuna yeni yanaş-
manın meydana gəlməsi bir sıra hüquqşünasların  əsərlərində artıq 
özünü göstərmişdir. Lakin bu fikir ayrı-ayrı mülahizələr  şəklində 
qalmaqdadır və beynəlxalq hüquq doktrinasında hələ  də vahid 
nəzəriyyə  şəklini almamışdır. Bu mülahizələri aşağıdakı  şəkildə 
cəmləşdirmək olar. Diplomatik immunitet və imtiyazların  əsasında 
dövlətlərin suveren bərabərliyi prinsipi durur və bu prinsipə  əsasən 
diplomatik nümayəndəlik dövlətin orqanı kimi yerləşdiyi dövlətin yu-
risdiksiyasından çıxarılır
1
. Dövlət immuniteti də  məhz bu prinsipə 
əsaslanır 
2
. Dövlət immuniteti həm onun özünə, həm də onun 
mülkiyyətinə, dövlət orqanlarına  şamil olunur. Diplomatik 
nümayəndəliklər dövlətin orqanıdır və dövlətin immunitetinə  əsasən 
yerləşmə dövlətinin yurisdiksiyasından azad olunurlar.  
1) dövlətin orqanı kimi diplomatik nümayəndəliyin immunitet 
və imtiyazları; 
2) şəxsi immunitet və imtiyazlar.  
Diplomatik nümayəndəliyin immunitet və imtiyazlarına nü-
mayəndəliyin binasının toxunulmazlığı, avadanlıq və  nəqliyyat 
vasitələrinin toxunulmazlığı, arxiv və  sənədlərin toxunulmazlığı, 
vergi imtiyazları, gömrük imtiyazları  və akkreditiv dövlətin bayraq 
və rəmzlərindən istifadə etmək hüququ daxildir.  
 
5.3.1. Binanın və nəqliyyat vasitələrinin toxunulmazlığı 
Nümayəndəliklərə verilən immunitet və üstünlüklər arasında 
ən  əsas norma nümayəndəliyin binasının xarici müdaxilədən qorun-
masıdır. Bu norma mütləq xarakter daşıyır və diplomatik əlaqələr 
haqqında 1961-ci il Vyana Konvensiyasının 22-ci maddəsində dip-
lomatik nümayəndəliklərin binalarının toxunulmazlığı prinsipi kimi 
qeyd olunur. Toxunulmazlıq prinsipi yerləşmə dövlətinin xarici dip-
lomatik nümayəndəliklərin binalarına münasibətdə iki cür öhdəliyini 
müəyyən edir. Bir tərəfdən 22-ci maddəyə uyğun olaraq onun vəzifəli 
şəxsləri bu toxunulmazlığı pozan hər hansı istənilən hərəkətdən 
(nümayəndəliyin başçısının icazəsi olmadan bu binaya daxil olmaq, 
burada axtarış, həbs və  s.  icra  tədbirləri həyata keçirmək, 
nümayəndəliyə hücum etmək, onun sakitliyini, şərəf və  ləyaqətini 
pozmaq) çəkinməlidirlər. Digər tərəfdən isə yerləşmə dövləti həmin 
nümayəndəliyi fiziki şəxslərin zərər gətirən müxtəlif qeyri-qanuni 
əməllərindən də mühafizə etməlidir
1
. K.K.Sandrovski bunları 
yerləşmə dövlətinin uyğun olaraq passiv və aktiv öhdəlikləri şəklində 
müəyyən etmişdir.  
Bunları nəzərə alaraq biz Deminin fikri ilə tamamilə razılaşırıq 
ki, bütün diplomatik immunitet və imtiyazların verilməsi zəruriliyini 
məhz akkreditiv dövlətin immuniteti ilə izah etmək olar. Bu, diplo-
matik nümayəndəliyin, onun personalının, personalın ailə üzvlərinin 
bütün immunitet və imtiyazlarını nəinki izah edir, hətta bu immunitet 
və imtiyazların daha geniş  həcmdə müəyyən olunmasını da nəzərdə 
tutur.  
Dövlət immuniteti ilə, həmçinin digər xarici əlaqə orqanlarının 
– konsulluqların, beynəlxalq təşkilatlarda daimi nümayəndəliklərin, 
orqan və konfranslardakı nümayəndələrin və s. immunitet və imti-
yazlarını da əsaslandırmaq mümkündür.  
Bütün bu göstərilən müddəaları Y.Q.Demin dövlətin suveren 
immuniteti nəzəriyyəsinin əsası kimi müəyyən edir.  
Hesab edirik ki, funksional zərurət və nümayəndəlik 
nəzəriyyələri ilə  əsaslandırılması mümkün olmayan situasiyalarda, 
şərti olaraq dövlətlərin suveren immuniteti adlandırılmış olan bu 
nəzəriyyədən istifadə etmək bir sıra məsələlərə aydınlıq gətirmiş 
olardı.  
Nümayəndəliyin binasının və onun həyətyanı sahəsinin mülki-
hüquqi statusu onun immunitet və imtiyazlarına təsir etmir
2
.  
                                                 
 
153
                                                 
1
  Андреев  С.  Дипломатические  привилегии  и  иммунитеты // Меж-
дународная жизнь. 1986, №6, общ-во Знание, с. 159 
1
 Федоров Л. Дипломат и консул. М.: Международные отношения. 
1965, с. 96 
2
 Международное право. Учебник. Отв. ред. Б.М.Колосов, В.И.Куз-
нецов. М.: Межд. отношения, 1995, с. 167 
2
 Богуславский М. М. Иммунитет государства. М.:  ИМО,1962 
 
152 

1961-ci il Konvensiyasında nümayəndəliyin binasının 
toxunulmazlığının mütləq xarakterinə  xələl gətirə biləcək yanğın 
qeyd-  şərti və ya hər hansı digər istisnalar öz əksini tapmamışdır. 
Konvensiyanın layihəsi hazırlanan zaman bəzi dövlətlər tərəfindən 
son zərurət, fövqəladə  vəziyyət doktrinalarının qəbul etdirilməsi 
cəhdləri edilsə də bu cür müddəa konvensiyaya daxil edilməmişdir.  
Uyğun olaraq nümayəndəliyə daxil olmaq üçün onun başçısı-
nın icazəsinin vacibliyi mütləq xarakter kəsb edir. Bu cür icazəni al-
maq fiziki cəhətdən mümkün olmadıqda (məs., nümayəndəliyin 
başçısı olmadıqda və ya öldükdə), müvəqqəti işlər müvəkkili və ya 
diplomatk personalın hər hansı üzvü belə icazəni verir. Hüquqi 
cəhətdən belə davranış Konvensiyaya əsaslanmır və dövlətlər aras-
ında normal diplomatik münasibətlərə ziyan vura bilər, belə ki, Kon-
vensiya birmənalı  şəkildə müəyyən edir ki, bu cür icazəni yalnız 
nümayəndəliyin başçısı verə bilər. Nümayəndəliyin başçısı  həmin 
zaman müəyyən səbəblərdən bunu edə bilmədikdə yerləşmə dövləti 
bu icazəni akkreditiv dövlətin hökumətindən almalıdır.  
Nümayəndəliyin başçısının binaya daxil olmağa icazə 
verməməsi isə yerləşmə dövlətini hüquqi baxımdan binaya daxil ol-
maq imkanlarından tamamilə  məhrum edir. Baxmayaraq ki, qərb 
beynəlxalq hüquq doktrinasında son zərurət konsepsiyasının 
əsasandırılması cəhdlərinə rast gəlinir. 
1
Diplomatik nümayəndəliyin toxunulmazlığı nümayəndəliyin 
özü və ya onun personalının ayrı-ayrı üzvləri tərəfindən bu 
prinsipdən sui-istifadə edilməsi hallarına yol açır ki, bu da yerləşmə 
dövlətinin maraqlarına və onun təhlükəsizliyinə ciddi ziyan vurur. Bu 
cür sui-istifadə hallarının qarşısını alan norma Konvensiyanın 41-ci 
maddəsinin 3-cü bəndində  təsbit olunmuşdur. Burada deyilir ki, 
nümayəndəliyin binasından onun funksiyaları ilə uyğun olmayan 
məqsədlərdə istifadə olunmamalıdır. Nümayəndəliyin funksiyaları ilə 
uyğun olmayan məqsədlər dedikdə, müxtəlif məsələlər nəzərdə tutula 
bilər. Bunlara, əsasən, nümayəndəliyin binasında silah, kəşfiyyat tex-
nikasının saxlanılması, bu binada hər hansı bir şəxsin zorla tutulub 
saxlanılması, diplomatik sığınacaq verilməsi və s. aiddir.  
Praktikada nümayəndəliyin binasından yuxarıda sadalanan 
                                                 
məqsədlərlə istifadə edilməsi hallarına rast gəlindiyinə görə belə 
vəziyyətdə onun toxunulmazlığının hüdudlarının müəyyən olunması 
məsələsi maraq kəsb edir. Yəni bu binalardan nümayəndəliyin funk-
siyalarına uyğun olmayan şəkildə istifadə olunduqda, onun toxunul-
mazlığı məhdudlaşdırıla bilərmi? 
Müasir diplomatiya praktikasında bu suala birmənalı cavab 
verilmir. Bu məsələ diplomatik sığınacaq institutu ilə əlaqədar olaraq 
D.B.Levinin “Diplomatik immunitet” kitabında  ətraflı araşdırılmış-
dır
1
. Levin bir sıra məşhur beynəlxalq hüquqşünasların fikirlərinin 
icmalını verərək bu məsələ ilə bağlı iki ayrı yanaşmanın mövcud 
olduğunu müəyyən etmişdir. Bir qrup müəllif (Kamarovski, Uly-
aniski, Foşil, Martens, Oppenqeym, Xaykinq və b.) hesab edirlər ki, 
yerləşmə dövləti nümayəndəliyin toxunulmazlığını pozaraq burada 
gizlənmiş cinayətkarı zorla ələ keçirə bilər. Digər müəlliflərin 
(Korovin, Durdenevski, Krılov, Satou) fikrinə  əsasən, yerləşmə 
dövləti binanı mühasirəyə ala, diplomatik nümayəndənin geri 
çağırılmasını tələb edə bilər, lakin zorla bu binaya daxil ola bilməz. 
Levin hesab edir ki, müəyyən xüsusi hallarda və müəyyən  şərtlərlə 
binanın toxunulmazlığının pozulması qanuni özünümüdafiə 
tədbiridir.  
Beynəlxalq hüququn müasir doktrinasında da belə ikili 
yanaşma mövcuddur. Doktrinalarda hüquqşünaslardan bir qismi 
(əsasən keçmiş sovet hüquq ədəbiyyatında) diplomatik 
nümayəndəliyin mütləq toxunulmazlığının, digər qismi isə (Denza, 
Hiqqins, Kaye və s.) onun müəyyən vəziyyətlərdə 
məhdudlaşdırılmasının tərəfdarı kimi çıxış edir və bu zaman 
özünümüdafiə və ya repressali institutuna istinad edirlər.  
Hesab edirik ki, 22-ci maddədə “yanğın qeyd-şərtinin” yer al-
maması nümayəndəliyin toxunulmazlığının, məsələn, V.Q.Blyablinin 
qeyd etdiyi şəkildə çox geniş şərh olunmasına əsas vermir
2
. Belə ki, 
Blyablinə görə, Konvensiyanın 22-ci maddəsi binanın istənilən 
 
155
                                                 
1
  Левин  Д.Б.  Дипломатический  иммунитет  М.–Л.:  Тип  изд-ва  Ака-
демия Наук СССР в Минск, 1949, с. 382-388 
2
  Бляблин  В.Г.  Некоторые  вопросы  толкования  современной  меж-
дународно-правовой  доктриной  норм  международного  права,  регули-
рующих  дипломатические  привилегии  и  иммунитеты // СЕМП,1985, 
М.: Наука 1986, с. 213-216 
1
  Демин  Д.Г.  Статус  дипломатических  представительств  и  их  пер-
сонала. М.: Международные отношения, 1995, с.42 
 
154 

şəraitdə toxunulmazlıqla təmin olunması  şəklində  şərh olunmalıdır 
ki, bu da nümayəndəlik tərəfindən onun toxunulmazlığından sui-
istifadə edilməsi hallarında hər hansı bir repressaliləri qeyri-mümkün 
edir.  
Nümayəndəliyin binasının toxunulmazlığı ilə bağlı yaranan 
məsələlərdən biri də onun mühafizəsi problemidir. Binanın 
mühafizəsinin təmin edilməsi yerləşmə dövlətinin öhdəliyidir. Nüma-
yəndəliyin mühafizəsinin təşkil olunmasının konkret qaydalarının və 
həcminin müəyyən edilməsi onun səlahiyyətlərinə aiddir. Bu cür 
mühafizənin həyata keçirilməsi üçün xüsusi polislərdən və ya hərbi 
hissələrdən istifadə olunur. BMT-nin Baş katibinin 1971-ci ildə 
hazırladığı “Beynəlxalq hüquq icmalı” adlanan sənəddə deyilir 
ki,”yerləşmə dövləti hücum, basqın haqqında qabaqcadan məlumata 
malikdirsə  və ya tam əsaslı olaraq həmin basqının mümkünlüyünü 
görə bilirsə, başqa  şəraitdə  qəbuledilməz hesab olunan tədbirlərin 
(məs., xüsusi mühafizə) görülməsi vacibdir ”.  
Onu da qeyd edək ki, repressalilər nümayəndəliyin binasına 
zorla daxil olmaq deyil, digər formalarda, məsələn, binanın mü-
hafizəsinin götürülməsi və s. formalarda da həyata keçirilə bilər. 
Problem repressalilərin tətbiq olunması  məsələsinin özündə deyil, 
daha çox onun adekvat tətbiqindədir.  
Repressalilərin tətbiq olunmasının qadağan edilməsi adətən 
beynəlxalq müqavilələrdə xüsusi qeyd olunur və Konvensiyada 
bunun qeyd edilməməsi onun tətbiqi imkanını istisna etmir.  
Praktikada diplomatik nümayəndəliklər bir cox hallarda 
onların fikrinə görə  aşırı  təşkil olunmuş  və ya kifayət qədər yetərli 
olmayan mühafizədən şikayət edirlər. Nümayəndəliyin mühafizəsinin 
təmin olunması ilə yanaşı, nümayəndəliyin normal fəaliyyət 
göstərməsi üçün lazımi  şəraitlə  təmin etmək də yerləşmə dövlətinin 
öhdəliyi olduğu üçün yerləşmə dövləti bu iki öhdəliyini uzlaşdıraraq 
həyata keçirməlidir.  
Diplomatiya hüququnda repressalinin tətbiq olunmasının 
mümkünlüyü Konvensiyanın 47-ci maddəsində nəzərdə tutulmuşdur. 
Akkreditiv dövlət tərəfindən konvensiyanın pozulması halında 
repressalilər qanunauyğun hesab olunduğuna görə Y.Q.Deminin fikri 
ilə tamamilə razıyıq ki, akkreditiv dövlətin orqanı olan diplomatik 
nümayəndəliklər tərəfindən də bu müddəalar pozularsa, uyğun 
repressalilər tətbiq olunmalıdır. Diplomatik praktikada bu məsələ ilə 
bağlı çoxsaylı presedentlər mövcuddur.  
Nümayəndəliyin binasının mühafizəsi öhdəliyi eyni zamanda 
ona qarşı qeyri-qanuni əməllər törətmiş fiziki şəxslərin 
cəzalandırılmasını və vurulmuş zərərin təzminatının təmin edilməsini 
də özündə ehtiva edir.  
Fransız hüquqşünası F.Kaye yazır ki, ”Hesab edirik bu cür 
istisnalar zəruridir. Binada yanğın baş verdikdə  və nümayəndəliyin 
başçısını tapmaq mümkün olmadıqda; orada hazırlanan cinayət 
haqqında məlumat olduqda; əgər nümayəndəlik yerli hökumət 
əleyhinə hazırlanan təxribatçılıq fəaliyyətinin mərkəzinə çevrilirsə. . . 
əgər nümayəndəlik yerli qanunlara hörmət etmirsə. . . və ya, əgər bu 
son dərəcə  zəruridirsə yerləşmə dövləti müdaxilə etmək hüququna 
malik olmalıdır; nümayəndəliyin binası onun funksiyaları ilə uyğun 
olmayan məqsədlərdə istifadə olunduqda da eyni hal keçərlidir ”
1
. 
Kaye belə hesab edir ki, yerləşmə dövlətinin bu cür müdaxilə etmək 
hüququ BMT Nizamnaməsinin 51- ci maddəsində  təsbit olunmuş 
dövlətlərin qanuni özünümüdafiə hüququndan irəli gəlir.  
Konvensiyanın 22-ci maddəsi binanın toxunulmazlığı ilə 
yanaşı, buradakı avadanlıqların, həmçinin nümayəndəliyin nəqliyyat 
vasitələrinin də axtarış, müsadirə həbs və icra hərəkətlərində immu-
nitetini müəyyən edir (3-cü bənd).  
Diplomatik nəqliyyat vasitələrinin immuniteti Konvensiyanın 
iki maddəsi ilə müəyyən olunur. 22-ci maddə ilə yanaşı, 30-cu 
maddənin 2-ci bəndi diplomatik agentin əmlakının toxunulmazlığını 
müəyyən edir ki, buraya, həmçinin onun nəqliyyat vasitələrini də aid 
etmək olar.  
Qeyd edək ki, özünümüdafiə tezisi o zaman özünü doğrultmuş 
olar ki, nümayəndəlik binasından yerləşmə dövlətinə qarşı  təcavüz 
məqsədlərilə istifadə olunsun.  
                                                 
 
157
Konvensiya nümayəndəliyin və diplomatik agentlərin 
nəqliyyat vasitələrini bir birindən fərqləndirmir. Diplomatik 
nəqliyyat vasitələri dedikdə diplomatik nümayəndəlik, onun 
əməkdaşları  və onların ailə üzvlərinə  məxsus olan, onlar tərəfindən 
icarəyə götürülən və ya onların istifadəsinə verilən istənilən nəqliyyat 
vasitələri nəzərdə tutulur. Bütün diplomatik nəqliyyat vasitələri ax-
1
 Cahier Ph. Le droit diplomatique contemporain. – Geneva – Paris, 
1962. - P. 203.  
 
156 

tarış, müsadirə, həbs və icra hərəkətlərindən azad olunur.  
Diplomatik nəqliyyat vasitələri axtarışa və yerli hakimiyyət 
orqanları  tərəfindən nəzarətə  məruz qala bilməz.  Əgər diplomatik 
maşında diplomatik yük daşınırsa o, nəzarətdən azad olunmur, belə 
ki, diplomatik yük maşının ayrılmaz hissəsi deyildir və Konvensiya 
diplomatik yüklərin gömrük nəzarətindən azad olunmasını  nəzərdə 
tutmur.  
Hüquqi cəhətdən diplomatik nəqliyyat vasitələrindən istifadə, 
əgər bunun hüquq pozuntusuna yol açma ehtimalı varsa müəyyən 
hallarda məhdudlaşdırıla bilər (məs., diplomatın içkili vəziyyətdə 
maşın sürməsinin qarşısını almaq məqsədilə onun maşını polis 
tərəfindən müvəqqəti saxlanıla bilər).  
Konvensiya yerləşmə dövlətinin diplomatik nəqliyyat 
vasitələrini fiziki şəxslərin qəsdlərindən qorumaq öhdəliyini 
müəyyən etməmişdir.  
Diplomatik nəqliyyat vasitələri xüsusi nömrə nişanlarla təmin 
olunur ki, bu da onların mühüm atributudur.  
 
5.3.2. Arxiv və sənədlərin toxunulmazlığı  
Nümayəndəliyin immunitet və imtiyazlarının ikinci əsas növü 
– onun arxiv və sənədlərinin toxunulmazlığıdır. Bu norma da mütləq 
xarakter daşıyır. Nümayəndəliyin arxiv və sənədləri istənilən zaman, 
yerindən asılı olmayaraq toxunulmazdır (maddə 24). Bu toxunul-
mazlıq diplomatik münasibətlərin kəsilməsi və  hətta kontragent 
dövlətlər arasında silahlı münaqişə vaxtında belə qüvvədə qalır.  
“Arxiv” anlayışına Konvensiyanın özündə açıqlıq gətirilmir. 
Yeri gəlmişkən, 1963-cü il Konsul əlaqələri haqqında Vyana Kon-
vensiyasında “arxiv” anlayışını  təşkil edən predmetlərin siyahısı ver-
ilmişdir. Lakin informasiya sahəsində müasir inkişaf sürətini nəzərə 
alaraq bu predmetlərin konkret siyahısını vermək onun 
məhdudlaşdırılmasına gətirib çıxara bilər. Bu baxımdan arxiv dedikdə 
informasiyanın istənilən daşıyıcıları nəzərdə tutulmalıdır.  
Arxiv və  sənədlərin “ yerlərindən asılı olmayaraq “ toxunul-
mazlığı onların bu və ya digər səbəbdən nümayəndəliyin ixtiyarında 
olmadığı hallarda belə immunitetini təmin edir.  
“Sənədlər” dedikdə birbaşa arxivə aid olmayan cari sənədlər 
nəzərdə tutulur.  
Arxiv və  sənədlərin toxunulmazlığı, həmçinin binanın 
toxunulmazlığı və diplomatik poçtun toxunulmazlığı prinsipləri ilə də 
təmin edilir.  
“Toxunulmazlıq” anlayışı yerləşmə dövlətinin bir tərəfdən, 
arxiv və  sənədləri öz hakimiyyət orqanlarının hər hansı  təsirindən, 
digər tərəfdən arxiv və  sənədləri fiziki şəxslərin qəsdlərindən qoru-
maq öhdəliyini nəzərdə tutur. Yerləşmə dövləti bu və ya digər vasitə 
ilə onun əlinə keçmiş arxiv və sənədləri məhkəmə təhqiqatında və ya 
digər rəsmi məqsədlərlə istifadə etməməli, onu nümayəndəliyə geri 
qaytarmalıdır.  
Praktikada bir çox hallarda yerləşmə dövlətinin  əlinə keçən 
nümayəndəliyin kəşfiyyat xarakterli sənədlərinin rəsmi məqsədlərlə 
istifadə olunmasına dövlətin təhlükəsizliyi baxımından haqq 
qazandırmaq cəhdləri olunur. Hüquq ədəbiyyatlarında belə hallara 
birmənalı yanaşılmır. Konvensiyanın məzmununa  əsasən isə  kəş-
fiyyat xarakterli sənədlər nümayəndəliyin sənədləri kimi nəzərdən 
keçirilməməlidir. Bu cür sənədlər nümayəndəliyin Konvensiya ilə 
müəyyən olunmuş funksiyalarının həyata keçirilməsi ilə bağlı 
fəaliyyətilə  əlaqəli ola bilməz.  İmmunitet və imtiyazlar isə 
nümayəndəliyin funksiyalarının effektli həyata keçirilməsi məqsədilə 
verildiyi üçün kəşfiyyat xarakterli sənədlərə onlar şamil olun-
mamalıdır.  
Konvensiyanın 27-ci maddəsinin 2-ci bəndinə  əsasən nü-
mayəndəliyin rəsmi korrespondensiyası da toxunulmazdır. ”Korre-
spondensya” dedikdə nümayəndəlikdən çıxan və ya ona daxil olan 
bütün yazışma və məktublaşmalar nəzərdə tutulur.  
 
5.3.3. Nümayəndəliyin vergi və gömrük imtiyazları 
Nümayəndəliyin digər növ üstünlüyü vergi imtiyazlarıdır. 
Doktrinalarda o, adətən, fiskal immunitet adlanır. 1961-ci il Konven-
siyasının 23-cü maddəsinə  əsasən, akkreditiv dövlət və nüma-
yəndəliyin başçısı, konkret xidmət növlərinə görə vergi və rüsumlar 
istisna olmaqla, nümayəndəliyin bütün binaları, o cümlədən, kirayə 
alınmış binalara münasibətdə hər cür vergi və rüsumlardan azad ol-
unur.  
Bu, missiyanın başçısı  və ya onun hökuməti ilə müqavilə 
imzalamış şəxslərə şamil olunmur; bu səbəbdən müqavilədə qeyd olunur 
ki, iqamətgah və missiya ilə bağlı olan istənilən ödəmələr və yığımlara 
 
158 
 
159

missiyanın başçısı və ya onun hökuməti cavabdehdir
1
.  
5.3.4. Bayraq və rəmzlərdən istifadə etmək hüququ  
Diplomatik  əlaqələr haqqında 1961-ci il Vyana Konvensi-
yasının 20-ci maddəsində nümayəndəliyin akkreditiv dövlətin bayraq 
və  rəmzlərindən istifadə etmək hüququ təsbit olunmuşdur. Bu cür 
hüquqdan istifadə edilməsinin qaydaları isə akkreditiv dövlətin milli 
qanunvericiliyi ilə müəyyən olunur.  
Xarici səfirlik və missiyalara verilən imtiyazlardan biri də 
gömrük imtiyazlarıdır. 1961-ci il Konvensiyasının 36-cı maddəsinin 
1-ci bəndində qeyd olunur ki, nümayəndəliyin yerləşdiyi dövlət qəbul 
etdiyi norma və qanunlara uyğun olaraq, nümayəndəliyin rəsmi 
istifadəsi üçün nəzərdə tutulan əşyaların gətirilməsinə icazə verir və 
onları bütün gömrük rüsumlarından azad edir. Gördüyümüz kimi, 
gömrük imtiyazlarından istifadə edən nümayəndəliklərin hüquq və 
vəzifələrinin konkret həcmi dövlətin daxili qanunvericiliyi ilə 
müəyyən olunur.  
“Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağının istifadəsi 
qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının 8 iyun 2004- cü il 
tarixli Qanununa əsasən Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı 
Azərbaycan Respublikasının diplomatik nümayəndəlikləri və konsul-
luqlarının binaları üzərində, habelə Azərbaycan Respublikasının dip-
lomatik nümayəndəlikləri və konsulluqlarının başçılarının 
iqamətgahları üzərində beynəlxalq hüquq normalarına və protokol 
qaydalarına uyğun olaraq qaldırılır (maddə 2. 2. ).  
Azərbaycan Respublikasında xarici dövlətlərin diplomatik 
nümayəndəlikləri üçün gömrük güzəştləri Azərbaycan Respublikası-
nın Gömrük Məcəlləsinin 196-cı maddəsi ilə müəyyən olunur. Həmin 
maddəyə  əsasən xarici dövlətlərin Azərbaycan Respublikasının 
ərazisində olan diplomatik nümayəndəlikləri Azərbaycan Respub-
likasının gömrük sərhədindən malların və  nəqliyyat vasitələrinin 
keçirilməsinin nəzərdə tutulmuş qaydasına riayət edilməsi  şərti ilə, 
gömrük rüsumlarından, vergilərdən və digər gömrük ödənişlərindən 
azad edilməklə nümayəndəliyin rəsmi istifadəsi üçün nəzərdə tutulan 
malları Azərbaycan Respublikası ərazisinə gətirə və Azərbaycan Re-
spublikası ərazisindən apara bilərlər
2
. Bu malların təyinatı diplomatik 
nümayəndəlik başçısının rəsmi məktubu ilə müəyyən olunmuş qay-
dada təsdiq olunmalıdır. Malların təyinatı müqavilədə və ya başqa bir 
yolla da göstərilə bilər
3
. Saxlanca görə ödənişlər və Azərbaycan Re-
spublikası gömrük orqanlarının müəyyən edilmiş  iş yerlərindən 
kənarda və ya iş vaxtından kənar vaxtda malların gömrük 
rəsmiləşdirilməsi və buna bənzər digər xidmətlər göstərilməsinə görə 
ödənişlər istisna edilir. Diplomatik nümayəndəliklərin rəsmi 
istifadəsi üçün gətirilən mallar gömrük nəzarətindən azad edilmir. 
Gömrük güzəştləri yalnız gömrük ödənclərinin ödənilməsindən azad 
etməkdən ibarət olur 
4
.  
Qanunun 3.2-ci maddəsinə müvafiq olaraq Azərbaycan Re-
spublikasının Dövlət bayrağı xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən 
diplomatik nümayəndəliklərin və konsulluqların rəhbərlərinin 
nəqliyyat vasitələrinin üzərində yerləşdirilir.  
Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi haqqında 
Əsasnaməsində Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin qabarıq 
təsviri vurulan yerlərə Azərbaycan Respublikasının diplomatik və 
ticarət nümayəndəliklərinin, konsulluq idarələrinin binaları da aid 
olunmuşdur (maddə 3).