Ñholpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Òoshkent 2010
Download 2.45 Mb. Pdf ko'rish
|
7 . Ganja shahi ganj fishon, payrav ul, Shah bu soz iqlimi aro, Xusrav ul 8 .
Bu yorutub «Matlayi anvor»idin 9 . 1 durri samin qimmatbaho gavhar 2 xamsasanj «Xamsa»ni olchovchi, «Xamsa» yozuvchi manosida 3 «Panj ganj» «Besh xazina». Bu yerda Nizomiyning «Xamsa»si kozda tutiladi 4 tortsa olchasa 5 xirad xozini aql xazinachisi 6 munqasim qismlarga ajratuvchi, boluvchi, taqsimlovchi 7 Bu ikki misraning manosi Nizomiy soz marvaridlarini tizgani uchun falak unga Nizomiy laqabini bergan 8 Bu yerda soz oyini bor: Ganja shahi Nizomiy ganj sochuvchi, Dehlaviy esa unga ergashuvchidir, ammo ularning ikkisi ham soz iqlimida shohdir (Xusravning lugaviy manosi ham «shoh» dåmakdir) 9 Ularning asarlari nazarda tutiladi 47 Kop kishi ham qildi tatabbuhavas, Sarv-u gul otrusiga kelturdi xas. Jomiy madhi Ulki bukun qutbi tariqatdur 1 ul, Koshifi asrori haqiqatdur ul. Koksi haqoyiq 2 duri ganjinasi, Kongli maoniy yuzi oyinasi. Qasri kalomi chiqib andoq baland, Kim, anga gardun 3 sola olmay kamand. Gunbadiyi hujrada zoti nihon, Oylaki, kok gumbazi ichra jahon 4 .
5 , Nasri dogi kishvari jonni tutub. Fayzi gado-vu shah aro muntashir 6 , Xizmatiga shoh-u gado muftaxir 7 . Lek menga ollida ajz-u niyoz, Barcha ulusdin berubon imtiyoz. 1 qutbi tariqat tariqat tayanchi, qutb falak mehvarining ikki tomonidan har biri, qavmning kattasi va boshligi 2 haqoyiq haqiqat 3 gardun osmon, falak; dunyo, olam 4 «jahon osmon gumbazi ichida yashrinib turganday, Jomiy ham oz hujrasining gumbazi ichida yashiringan», dåmakdir. (Bu yerda Jomiyni kattalikda jahonga oxshatilgan) 5 «Sheri butun dunyo iqlimlariga yer yuzida yoyilgan» 6 muntashir yoyilgan, tarqalgan 7 muftaxir faxrlanuvchi, quvonuvchi 48 Mehrdin ofoq 1 aro gar nurdur, Zarra oning mehrida mashhurdur. Nomagakim, roqim 2 etib xomasin 3 , Kormadi, men kormayin, el nomasin 4 . Mehr tulu ayladi chun tog uza, Tushti burun partavi 5 tufrog uza. Gulbun 6 uza har ne gul ochti chaman, Avval aning hamdami boldi tikan... Bazmda bir kun yuzida 7 nur edi, Har soridin nodira 8 mazkur edi 9 . Tushti chu rahrav 10 bila payravga 11 soz,
Yetti Nizomiy bila Xusravga soz... Gavhare yoq «Maxzan ul-asror»dek 12 ,
13 . Ul ikkisidin biri gavharfishon, Gavharida nuri yaqindin nishon... 1 ofoq dunyo, olam 2 roqim xat yozuvchi, kotib 3 xoma qalam 4 «Jomiy har bir yozgan asarini menga korsatmasdan burun boshqa kishiga korsatmaydi», dåmakdir 5 partav yogdu, nur, shula 6 gulbun gul tupi 7 yuzida Jomiyning yuzida 8 nodira noyob, qimmatli 9 mazkur edi gapirilar edi 10 rahrav yol boshlovchi (yani Nizomiy) 11 payrav ergashuvchi (yani Xusrav) 12 «Maxzan ul-asror» Nizomiy «Xamsa»sining birinchi dostoni 13 «Matla ul-anvor» Xusrav Dehlaviy «Xamsa»sining birinchi dostoni 49 Otti chu alqissa bir oy-ikki oy, Bir kun olub, baxt-u xirad rahnamoy 1 . Xizmatin ettim, chu tamanno edi, Ilgida kordum necha ajzo edi. Kulgu bila qildi ishorat menga, «Tuhfa»
2 bila berdi bashorat menga. Kim olibon boshdin ayogiga boq, Qil nazar, avroqiga 3 boshdin ayoq! Oliga jon naqdini sochtim ravon, Oldim-u optim, dogi ochtim ravon. Boshdin-ayoq gavhari shahvor edi, Qaysi guhar «Tuhfat ul-ahror» edi. Naf topib, kimki bolub mustafid 4 , Muxtasar ul ikkidin 5 , ammo mufid. Ul ikini topsa bolur munda-oq, Munda tuhaf 6 kopki, ul ikkida yoq 7 . Shavqida koksumni shigof ayladim, Jildirga konglumni gilof ayladim. Chun oqumoq zamzamasi boldi bas, Konglum aro dagdaga soldi havas 8 . 1 rahnamoy yol boshlovchi 2 «Tuhfa» Jomiy «Xamsa»sining birinchi kitobi «Tuhfat ul-ahror» 3 avroq varaqlar 4 mustafid bahramand, foyda oluvchi 5 Nizomiyning «Maxzan ul-asror»i bilan Xusravning «Matla ul-anvor»i 6 tuhaf tuhfalar, sovgalar 7 Jomiyning «Tuhfat ul-ahror»ida Nizomiy va Xusravning bu ikki kitoblari- da bolganlardan ham ortiqroq ajoyib narsalar (yoki tuhfalar) bunda (Jomiy asarida) bor 8 «Tuhfat ul-ahror»ni oqiganimdan keyin shunday bir kitob yozish havasi konglimda paydo boldi» 4 Adabiyot, II 50 Kim bu yol ichraki, alar soldi gom, Bir necha gom olsa menga ham xirom. Forsi oldi chu alarga ado, Turk ila qilsam ani ibtido. Forsi el topti chu xursandliq, Turki dogi topsa barumandliq... Menki, talab yoliga qoydum qadam, Bordur umidimki, chu tutsam qalam. Yoldasa bu yolda Nizomiy yolum, Qoldasa Xusrav ila Jomiy qolum. Nukta surudida ravo bolmagay Buki, Navoiyga navo bolmagay 1 ... Bolsa ot-u suv-u havo dilpazir, Ul aro tufrog ham erur noguzir. Sarv-u gul-u lola xaridori bor, Lek otinning dagi bozori bor... Soz tarifida Soz guhariga erur oncha sharaf, Kim bola olmas anga gavhar-sadaf... Jon bolub ul, ruh aning qolibi 2 ,
Barcha kongul durji aro javhar ul, Barcha ogiz huqqasida gavhar ul... 1 «Navoiyning bu ishga qobiliyati borligin sezmaslik Navoiyni kamsitish bolar edi» 2 Bu misrada sozni jon degan. Ammo shunday jonki, oddiy jonlar unga jasad sanaladi, deb ifrot darajasiga chiqarib, mubolaga qilgan 51 Til
1 bu chamanning 2 varaqi lolasi, Soz duraridin 3 bolubon jolasi 4 ...
Sozdin olukning tanida ruhi pok, Ruh dogi tan aro sozdin halok. Lali mayi aqlni mast aylasa, Mast nekim, bodaparast aylasa. Surat ila bolsa mahi osmon, Surati devor hamon, ul hamon 5 ...
Barchasidan haz topar ahli uqul, Gar xud uzoq cheksa bolurlar malul. Lek navo zimnida asrab mahal, Cheksa Navoiy sozidin bir gazal. Kim anga alfoz olub otashfishon, Bersa ulus kongliga mungdin nishon. Bazmda ul lahza aloloni kor, Koyi xarobot aro gavgoni kor. Korki nuchukdir yaqo chok aylamak, Ozni figon birla halok aylamak... Munchaki sharh etti qalam sozga hol, Nasridadur, nazmiga bor ozga hol. Soz aro yolgon kibi yoq nopisand, Aylar oni nazmida dono pisand. 1 til ogizdagi til bolib, lola bargiga oxshatilgan 2 bu chaman insoniyat va hayot chamani 3 durar katta marvarid 4 jola yomgir, dol 5 «Agar bir gozal har qancha chiroyli va oy yuzli bolsa-yu, lekin gapirmasa devordagi suratdan farq qilmaydi». 52 Ornida tishlar duri manzum erur, Chun sochilur qiymati malum erur. Vard-u shajar shohid erur bog aro, Lek otun silkidadur tog aro. Munda parishonligi noxush qilib, Anda murattabligi dilkash qilib.. Daftari nazmida chu sherozadur, Gul varaqi gulshan aro tozadur. Uzdi chu sherozasini daftari, Yel uchurur har varaqin bir sari. Nazm anga gulshanda ochilmoqligi, Nasr, qaro yerga sochilmoqligi... Nazmda ham asl anga mani durur, Bolsun aning suvrati, har ne durur. Nazmki mani anga margub åmas, Ahli maoniy qoshida xob åmas. Nazmki ham surat erur xush anga, Zimnida mani dogi dilkash anga. Yo, Rab, oni xalq dilafrozi et! Xasta Navoiyga dogi rozi et! Sultonlar haqida Boldi raiyat gala-vu sen shubon, Ul shajari musmir-u sen bogbon. Qoyni shubon asramasa oy-u yil, Och borilar tumasidur bori bil. Boqmasa dehqon chamanin tun-u kun, Naxli tarin angla qurugon otun. 53 Borini dogi galadin dur qil, Suv beribon bogni mamur qil. Gam yesang ul gala manofi berur, Bog gul-u mevayi nofi berur. Gala tugansa-u qurusa shajar, Xud sanga qolmas yana naf-vu samar. Adab haqida Elga sharaf bolmadi joh-u nasab, Lek sharaf keldi hayo-vu adab. Chunki yogin manbayi oldi hayo, Qatrasi tuprogni qilur kimyo. Bolmas adabsiz kishilar arjumand, Past etar ul xaylni charxi baland. Tarki adabdin biri kulgu durur, Kulgu adab tarkiga belgu durur. Qahqahadin kabk navo kelturub, Boshiga ul kulgu balo kelturub. Guncha kulub boldi ochilmoq anga, Yetti ochilmoqda sochilmoq anga. Barqni kulgu yiqibon tog aro, Balki qilib yer quyi tuprog aro. Boshqalarga naf yetkazish haqida
Naf yeturmakka shior aylading, Ozungga ul nafni yor aylading. 54 Nafing agar xalqqa beshak durur, Bilki bu naf ozungga koprak durur... Odamiy ersang dåmagil odami, Oniki yoq xalq gamidin gami. Ulki kishi olmagidin shod erur, Gorkan-u gosil-u jallod erur. Yaxshilik va dostlik Yaxshilik gar aylamasang ish chogi, Aylamagil bori yomonliq dogi. Bir nafase qaygudin ozod bol, Yor-u musohiblar ila shod bol. Shoirning Badiuzzamonga ogitlari Shohki ish adl ila bunyod etar, Adl buzuq mulkni obod etar. Oz ish uchun tund itob aylama, Qatl-u siyosatda shitob aylama. Yaxshi esa avf siyosat chogi, Lek kerak ishda farosat dogi. Zoda murid-u otani pir bil, Har ishida hukmiga tasir bil. 55 «FARHOD VA SHIRIN»DAN Ani nazm etki tarhing toza bolgay, Ulusqa mayli beandoza bolgay. Yoq ersa nazm qilgonni xaloyiq Mukarrar aylamak sendin ne loyiq. Xush ermas el songincha raxsh surmak, Yolikim, el yugurmishtur yugurmak. Biravkim bir chamanda soyir erdi, Nechakim gul ochilgon kordi, terdi. Hamul yerda åmas gul istamak xob, Bu boston sahnida gul kop, chaman kop. Agar bir qatla kordi har sabaqni, Yana ochmoq yoq erdi ul varaqni. Ne soznikim oqub kongliga yozib, Dåma kongilki, jon lavhiga qozib. Oqub otmak, uqub otmak shiori, Qolib yodida sahfa-sahfa bori. Shirinning Farhodga maktubi Nedur
1 ahvoling, ey zori 2 garibim 3 , Visolim davlatidin benasibim. Chekardin gam togin holing nechukdur? Bu yukdin jismi chun noling 4 nechukdur? 1 nedur tola shakli «nimadur». Bu yerda qanday manosini bildiradi 2 zor yetolmaslik 3 garib vatanidan uzoqda bolgan odam 4 nol qamishqalam ichidagi qiltiriq 56 Qatiq
1 gurbat aro holing ne erkin? Achiq furqatda ahvoling ne erkin? Firoq ichra nechukdur jismi zoring? Ne yanglig tolganur ot ichra toring? Sochim fikrida tunlar aylasang pech 2 ,
Qoshim mehrobini yod aylagan dam, Yangi oydek bolurmu qomating xam? Kozum fikri ichingga solsa qaygu, Balo har goshadin tugyon qilurmu? 1 qatiq asli qattiq, vazn talabi bilan «qat» «qa»ga aylangan, keyingi misradagi «achiq»da ham shunday hol mavjud 2 pech aylamoq tolganmoq 57 Chu mujgonim 1 gamidin chiqsa hoyung 2 , Bolurmi bir tikon har tora moyung 3 ? Qarogimni 4 taxayyul 5 aylagan chog, Xayoling shaxsi ortarmu yangi dog? Engim
6 gulbargidin bolganda mahzun 7 ,
8 gulgun
9 . Qilib holim gami konglungga kinlar 10 , Qonarmu ul yarang uzra chibinlar? Yuzum hajrida toksa kozlaring suv, Quyosh ruxsoriga 11 boqqing kelurmu? Kozung lalim 12 gamidin toksa qon yosh, Bolurmu lal ul qon birla har tosh? Tiling qilsa hadisimdin 13 rivoyat, Ozung birla qilursenmu hikoyat? Tishim yoduda konglung cheksa nola, Yoshingni sovuq oh aylarmu jola 14 ? 1 mujgon kiðrik, kiðriklar 2 hoy figon 3 moy tuk, soch tolasi 4 qarog koz qorachigi 5 taxayyul xayol surish 6 eng yuz, yonoq 7 mahzun gamgin 8 ashk koz yoshi 9 gulgun qið-qizil 10 kin adovat, dushmanlik 11 ruxsor yuz 12 lal bu yerda lab manosida, asli qimmatbaho tosh 13 hadis shuhrat, ovoza 14 jola dol 58 Zamiring
1 qilsa ogzimni tavahhum 2 ,
3 yolida aylarmu ozin gum 4 ?
5 bila zulfi girihgir 6 ,
Qulogim duri ashking qilsa kavkab 7 , Bolurmi kozlaring durdin labo-lab? Qadim hijroni bolsa kinaxohing 8 ,
Xayol etsang xiromimdin 9 shamoyil 10 Ravoning
11 chiqqani bolurmu moyil? Belimdin zaf 12 bolsa, konglungga hol, Bolurmu moyadin 13 mo, noladin nol. Tanim siymi 14 ichingni qilsa mahzun, Bolur erkin yuzung ul gamdin oltun? Maqoming
15 tog yo sahromu erkin, Yoningda bistaring 16 xoromu 17 erkin?
1 zamir ich, kongil 2 tavahhum xayol, tasavvur 3 adam yoqlik 4 gum yoqolish 5 zanaxdon iyak 6 girihgir tugunli 7 kavkab yulduz 8 kinaxoh kekchi 9 xirom yurish 10 shamoyil shakl, surat 11 ravon jon 12 zaf xastalik, holsizlik 13 moya yigi 14 siym kumush 15 maqom turar joy 16 bistar toshak 17 xoro tosh 59 Humoyi
1 ishrating madum 2 ekanmu,
Boshingga soya solgon bum 3 ekanmu? Kiyik erkin yururda rahnamoying, Qulon
4 erkin samandi 5 bodpoying 6 . Sharafdin bolgon ermishsen Sulaymon, Mening birla unutma ahd-u paymon! Vuhush
7 ermish sening olingda xodim, Sibo 8
9 mulozim. Bahoyim 10
Jinohi tayr 11 shodurvoning 12 ermish.
Chu sen topting Sulaymonliq maqomin, Dåmon, qil manga Bilqis ehtiromin. Agar Bilqisdek yor-u azizing Bola olmon, ham olgaymen kanizing Ne bolgay erdi charxi 13 zulmpesha 14 , Meni sendin judo qilmay hamesha. Xiroming chogi yoldosh olsam erdi, Sukuning
15 chogi qoldosh 16 olsam erdi. 1 humo davlat qushi, baxt qushi 2 madum yoq bolish 3 bum boyqush 4 qulon ovlanadigan bir xil hayvon, yovvoyi eshak 5 samand tulpor ot 6 bodpoy eloyoq 7 vuhush vahshiy hayvonlar 8 sibo yirtqich hayvonlar 9 tobug huzur, old 10 bahoyim hayvonlar 11 jinohi tayr qanotli parranda 12 shodurvon soyabon 13 charx dunyo 14 zulmpesha zulmni odat qilmoq 15 sukun tinchlik, osoyishtalik 16 qoldosh yordamchi 60 Quyosh yanglig bolub kunduz qarining 1 ,
2 . Tikan kirsa kafingga 3 kiynasidin 4 ,
Ayog 5 sunsang, bolib gamdin xaroshing 6 , Mudom olsa edi qoynimda boshing. Korub xor-u xas 7 ornungda nihoni, Sochim birla supursam erdi oni. Chu bilsam garddin konglingda qaygu, Yer uzra ashkdin sepsam edi suv. Boshingga tushsa mehnat shomi 8 jovid,
Yuz ochib, zohir etsam erdi xurshid. Agar joningga qasd etsa uzun kun, Sochim yetkursa erdi anbarin tun. Yuzungni olmasam erdi engimdin, Aritsam erdi ashkingni yengimdin. Junun taviziga korganda moyil, Qol etsam erdi boynungga hamoyil 9 . Tilar bolsang yuzung kormakka kozgu, Yuzum yuzungga tutsam erdi otru 10 .
qarin yaqin (kishi) 2 hamnishin birga otiruvchi, suhbatdosh 3 kaf kaft 4 kiyna adovat 5 ayog oyoq 6 xarosh dard, alam, azob 7 xor-u xas chop-xas 8 mehnat shomi azob tuni 9 qolni hamoyil etmoq quchmoq 10 otru qarshi, ropara 61 Suv istab tushsa otlug konglungga josh 1 ,
2 . Damodam aylabon hamdamligingni, Kecha-kunduz qilib mahramligingni. Tunungda shami majlis bolsam erdi, Kun olsa yor-u munis bolsam erdi. Chu aylabtur siðehri tez raftor 3 ,
Kishi gar koksini yuz pora qilsun, Falak bedodiga ne chora qilsun?! Aning bedodidin kim bolsa noshod, Qilur joniga bedod uzra bedod 4 .
5 band-u balosen, Balolar bandi ichra mubtalosen. Gam-u dardingcha dard imkoni yoqtur, Balo-u mehnating poyoni yoqtur. Vale bolmish jahon ahliga malum, Ki ilgingda 6 qotiq xoro erur mum. Chekarga dard-u anduh 7 jurating bor, Balo tortarga sabr-u toqating bor. Agar-chi furqatimdin notavonsen 8 ,
1 josh yonmoq, chanqamoq 2 nosh ichmoq 3 raftor yuz 4 bedod zulm 5 basta bogliq 6 ilik qol 7 anduh gam 8 notavonlik kuchsizlik, zaiflik 62 Agar tugyon qilur hijron maloli, Qilursen oh ila konglungni xoli. Mashaqqat oti qilsa jisminga kin, Berursen ashk seli birla taskin. Yetishgach dard chun har yon ketarsen, Figon-u poya 1 birla daf etarsen. Agar koksungga ursang gussa toshi, Va gar joningga mehnat durboshi 2 .
Ki bu tavri 3 bolur oshiq ishining. Meni zor-u zaif-u poshikasta 4 , Boshimdin to ayoq azo shikasta 5 . Firoqing tigidin yuz pora jonim, Ne jonim, balki jismi notavonim. Kuyub hajr otidin jon-u kongul ham, Ne kuymakkim, bolub yuz qatla kul ham. Ichimga shulayi ishqing tutoshib, Tutoshib dåmakim, boshimdin oshib. Ichimda bolsa yuz ot oshkoro, Nafas dudin urarga qayda yoro 6 ?!
Oqizmoq qatraye andin ne imkon? 1 poya yugurish 2 durbosh tahdid 3 tavr tartib, odat 4 poshikasta ojiz, notavon 5 shikasta majruh 6 Download 2.45 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling