Хоразм маъмун академияси ахборотномаси

XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI –6-1/2023___________ 
7
katta: gigrofil, mezofil, kserofil guruhlariga ajratiladi va bu guruhlar o‘z navbatida oraliq: 
mezokserofil, kriomezokserofil guruhlarga ajratgan [2].
O‘zbekistonda tarqalgan quruqlik mollyuskalarning ekologik xususiyatlari A.Pazilov [3, 4, 5], 
A.Pazilov, A. E.Kuchbayev [6], A.Pazilov, A. T.Karimqulov [7] tomonidan o‘rganilgan bo‘lib, 
quruqlik mollyuskalarning yashash joyi xususiyatidan kelib chiqib, ular gigrofil (namlik darajasi 
yuqori bo‘lgan biotoplarda-suv bo‘ylariga yaqin joylardagi o‘simliklar orasida va to‘kilgan barg 
qoplamlari ostida yashaydi), mezofil (namlik darajasi o‘rtacha bo‘lgan - yirik toshlar ostida, butali va 
daraxtli o‘simliklar ostidagi barg to‘shamlari ostida yashaydi), kserofil (qurg‘oqchil biotoplar- ochiq 
joylardagi o‘simliklarning poyasida, tosh uyumlari ostida) va mezokserofil (oraliq turlar hisoblanib, 
asosan ozuqa manbaiga bog‘liq holda mezofil va kserofil sharoitga ega bo‘lgan biotoplarda 
yashaydigan) turlarga ajratilgan. 
Tadqiqot materiallari. 2019-2022-yillar bahor, qisman yoz va kuz oylarida O‘zbekiston 
shimoli-g‘arbiy qismida joylashgan Xorazm viloyati, Qoraqalpog‘iston Respublikasi tekislik va 
uncha baland bo‘lmagan Sulton Uvays, Quljuqtov, Ovminzatov, Tomditov, Etimtog‘, Bo‘kantov kabi 
qoldiq tog‘larida tadqiqotlar olib borildi (1-rasm). 
1-rasm. O’zbekiston shimoli-g’arbiy qismining tadqiqot olib borilgan va material terilgan joy xaritasi 
Tadqiqot natijalari tahlili: Adabiyot manbalari va tadqiqot natijalari asosida olingan 
ma’lumotlarga tayangan holda, O‘zbekiston shimoli-g‘arbiy qismida tarqalgan 45 tur quruqlik 
mollyuskalari quyidagi ekologik guruhlarga bo’linadi.
Gigrofil turlar: Cochlicopa nitens, S.lubrica, S. pseudonitens, D. leave, D. reticulatum, S. 
aethiops, O. elegans, N. evoluta, kirib, substrat namlik darajasi 70-80% bo‘lgan biotoplarda yashaydi. 
Mezofil turlarga substrat namlik darajasi 50-70% bo‘lgan biotoplarda yashaydigan: S. 
lubricella, S. izzatullaevi, S. mukhitdinovi, S. urgenchika, Vallonia costata, V. pulchella, V.asiatica, 
Pupilla muscorum, P. striopolita, Vertigo pygmaea, V. pygmea, C. edentula, L. mesoleuca, Eobania 
vermiculata, Phenacolimax annularis, D. caucasicum M. turanica, M. sogdiana,M. clessini, Succinea 
putris turlari kiradi.