Хоразм маъмун академияси ахборотномаси

Material va metodlar. Tadqiqotlar Buxoro viloyati Shofirkon tumani “Bobur” va “Ibrohim 
Mo’minov” massivlarida o’tloqi allyuvial tuproqlari sharoitida olib borildi. 
Shuni alohida qayd etish lozimki, bunda tuproqlardan kesmalar va genetik gorizontlardan 
tuproq namunalari olindi. Olingan tuproq namunalaridan suvda eruvchi tuzlarning miqdori suvli 
so’rim tahlili asosida aniqlangan bo’lsa, tuproq tarkibidagi agrokimyoviy ko’rsatkichlarni 
umumqabul qilingan metodlar asosida aniqlandi. Natijalar matematik tahlili ham olib borildi.

---

 ___________XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMАSI –6-1/2023  
124
Natijalar:Tuproqlarning sho’rlanishi muhim degradatsiya jarayonlaridan biri hisoblanadi. 
Tajriba natijasiga qaraydigan bo’lsak, Buxoro viloyati Shofirkon tumani tuproqlari u yoki bu darajada 
sho’rlangan hisoblanadi. Sho’rlanish darajalariga ko’ra biz o’rgangan hudud kuchsiz sho’rlangan 
hisoblanadi. Unga ko’ra tuproq muhit ko’rsatkichlarini o’zgartiradigan ishqoriylik darajasiga ko’ra 
tuproqning 0-30 santimetrli yuqori haydov qatlamida 0.038% ni tashkil qilgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 
Cl
- 
anionida 0.069% ni, SO
4 
anionida 0.069% ni tashkil qildi, ushbu qatlamda kationlar miqdori 
bo’yicha Ca
2+ 
ning miqdori 0.018% ni, Mg
2+
ning miqdori 0.010% ni tashkil qildi. Na 
+
kationi va 
K
+
kationining birgalikdagi ulushi umum qabul qilingan metod asosida hisoblanganda 0.020% ni 
tashkil qildi. Suvda eruvchi tuzlarning umumiy miqdori ya’ni quruq qoldiqning miqdori ushbu 
qatlamda 0.178% ni tashkil qildi (1-jadval).
Tuproqlarning degradatsiyasiga uchrashi uning tarkibidagi o’simlik o’zlashtira oladigan 
agrokimyoviy ko’rsatkichlariga salbiy ta’sir qiladi. Buni tuproq tarkibidagi harakatchan fosfor va 
almashinuvchan kaliy miqdorining kamayishida ko’rishimiz mumkin. Tuproq unumdorligini 
belgilovchi asosiy omillardan biri gumus miqdori ham degradatsiyaga uchragan tuproqlar keskin 
kamaygani kuzatilmoqda. Masalan tuproqning yuza qatlamida,ya’ni 0-32sm li qatlamida 0,6% gumus 
miqdorini tashkil qilgan bo’lsa, tuproqning pastki qatlamlari tomon organik moddalari miqdorining 
kamayishi hisobidan kamayib boradi, bu tuproqning 32-68; 68-95; 95-137sm li qatlamlarida qatlam 
ketma-ketligiga mos ravishda 0,4; 0,4; 0,3 foizlarni tashkil qildi.
Tuproqning asosiy agrokimyoviy ko’rsatkichlaridan biri harakatchan fosfor miqdori bo’yicha 
juda kam ta’minlangan guruhga kirgan holda tuproqning yuza 0-32 sm qatlamida 10,3 mg/kg ni 
tashkil qiladi (2-jadval).