Hozirgi sharoitda yoqilg‘ini sezilarli darajada tejashning ikki yo‘li mavjud: avtomobilni garajda yoping va piyoda yurish yoki avtomobilga avtogaz uskunalari o‘rnatish

1.1.2. Issiklik gaz analizatorlari

Aniklanayotgan gaz aralashmasi komponentining issiklik xolatiini ulchashga asoslangan asboblar - issiklik gaz analizatorlari turkumiga kiradi. Bu turdagi gaz analizatorlarida ulchanayotgan kattalik sifatida aniklanayotgan komponent konsentratsiyasiga boglik bulgan gaz aralashmasi issiklik utkazuvchanligi va kattalik yemirilish reaksiyasining foydali issiklik samaradorligidan foydalaniladi.

Issiklik analizatorlari termokonduktometrik ( gaz aralashmasi issiklik utkazuvchanligi buyicha) xamda termokimyoviy (katalitik yemirilish reaksiyasining foydali issiklik samaradorligi ) gaz analizatorlariga bulinadi.
Termokonduktometrik gaz analizatorlari tekshirilayotgan gaz aralashmasining issiklik utkazuvchanligini ulchashga asoslangan bulib, kandaydir bir komponentning foizli mikdorini aniklash uchun kullaniladi: (Masalan: uglerod ikki oksidi (SO), vodorod (N), ammiak , geliy , xlor va boshka gazlarni) . Bu gazlarni issiklik utkazuvchanlik koeffitsienti aralashmaning boshka komponentlarnikiga nisbatan tez farklanadi. Kup komponentli gaz aniklanayotgan komponentdan boshka gaz aralashmasi barcha komponentlarining issiklik utkazuvchanligi bir xil bulgan sharoitdagina amalga oshirish mumkin.
Agar gaz aralashmasida tekshirish natijalariga teskari ta’sir kursatadigan komponetlar mavjud bulsa, u xolda kuyida keltirilgan u yoki bu usul bilan ularni ta’sirini bartaraf etish kerak buladi.
Issiklik utkazuvchanlik buyicha gazlar aralashmasini analiz kilishda, 0-100 S temperatura kiymatlarida yaxshi natijalariga erishish mumkin.
Odatda yonish maxsulotlari va shuningdek va suv buglarini uz ichiga oladi, larning issiklik utkazuvchanligi deyarli bir xil, shu sababli mos keladigan temperatura tanlanganda (masalan 100 S ga yakin) ni aniklash yetarlicha aniklikda amalga oshiriladi. Odatda metan yonish maxsulotlarida juda kam mikdorida bulib, gaz aralashmalari issiklik utkazuvchanligiga deyarli ta’sir kursatmaydi. Yonish maxsulotlarida vodorodning bulishi issiklik utkazuvchanligi yukori bulganligi uchun uning mikdorini ulchash natijalarida sezilarli kamayishiga olib keladi.
Shuning uchun tarkibida vodorod bulgan yonish maxsulotlarida mikdorini aniklashda, gazni gaz analizatori kabul kamerasiga kiritishdan oldin, vodorodni maxsus pechlarda yondirish zarur. Bunday xolatda uglerod oksidini SO xam bir paytda kuydirilishi xisobiga ning mikdori kupayishi mumkin. Agarda SO ni aniklaydigan asbob bulsa, buni xisobga olish va uzgartirish kiritish mumkin. Uglerod gazini esa yogsizlantirilgan pulat katigi va ma’lum xajmida suv bilan tuldirilgan filtr yordamida chikarib tashlash zarur. Yonish maxsulotlari tarkibida 1 % ni bulishi, gaz analizatorda 1,7 % mikdorini kupaytirib kursatishini esdan chikarmaslik kerak.
Bundan tashkari , asbobning metall kismi zanglashga olib boruvchi agressiv gaz xisoblanadi. Tekshirishga olinayotgan gaz aralashmasining temperaturasi va namligi uzgarishi mumkin. Shuning uchun suv buglarining uzgaruvchan tarkibini tekshirish natijalariga ta’sirini kamaytirish, xamda namligi va temperaturasini kamaytirish maksadida tekshirishga olingan gaz aralashmasini suvli sovutgich yordamida ma’lum temperaturagacha sovutiladi. Bu gaz analizatorning kabul kiluvchi kamerasiga beradigan gaz aralashmasini temperaturasi va namligini talab darajasida bulishiga yukori va uzgaruvchan namlikdagi imkon yaratadi. Ba’zi xollarda yukori va uzgaruvchan namlikdagi biror aralashmalarda ni aniklashga muljallangan gaz analizatorlarida uni bir xildagi turishini ta’minlash uchun gaz analizatorning kabul kamerasi oldidan barbater urnatiladi, kachonki unda takkoslanuvchi xamda tekshirilayotgan gazlar tuyiguncha namlanadi. Rasmda va gaz analizatorining prinsipial sxemasi keltirilgan

1.3.-rasm. -Termokonduktometrik gaz analizatorining prinsipial o‘lchash ko‘prik sxemasi.

R₁, R₂, R₃, R₄, - platinadan tayyorlangan sezgir elementlar
R_d, R_y - reoxordlar
STM-stabillashgan ta’minot manbai
Gaz analizatorning ko‘prikli ulchash sxemasi kabul kiluvchi uzgartgich, aloka tizimlari , ikkilamchi ulchov asbobi (masalan, millivoltmer) va ta’minot manbaidan iborat. Ishchi sezgir element xisoblangan kabul kiluvchi uzgargich kuprigi yelkalari va , ingichka platina simidan tayyorlangan bulib (odatda diametri 0,02-0,04 mm va karshiligi 10 yoki 40 om) tekshirilayotgan gaz aralashmasi okib utidigan ulchash kamerasi ichiga joylashtirilgan. Ko‘prikning kolgan ikki yelkasi va xam platina simlaridan tayrlangan sezgir element xisoblanib, takkoslovchi gaz bilan tuldirilgan, mustaxkam berkitilgan kamerada joylashgan. Gaz aralashmasida uglerod II oksidini aniklash uchun muljallangan gaz analizatorlarida xavo takkoslovchi gaz xisoblanadi. Shunday gaz analizatorlar xam borki, ularda ko‘prikning R va R yelkalari yopik joylashmay, xuddi ishchi sezgir elementga uxshash takkoslovchi gaz ichiga chumdiriladi.
Zamonaviy gaz analizatorlarining ko‘prikli ulchash sxemalarining ta’minoti stabillashgan ta’minot manbaidan (STM) doimiy tok bilan amalga oshiriladi. Ta’minot zanjiriga ulangan Rd reoxord esa gaz analizatorlar ishlab chikariladigan zavodda ularning darajalash paytida ko‘prikka ta’minot urnatish uchun muljallangan.
Gaz analizatori kabul kiluvchi uzgartgichini urab turgan xavo temperaturasi tebranishning ta’sirini kamaytirish uchun, yukori darajadagi aniklikda sezgir elementlar (R=R=R=R) karshiliklarini tengligiga erishish zarur. Gaz kameralaridan xavo okib utganda ko‘prik muvozanatda bulishi xamda millivoltmetrning kursatgichi shkalaning boshlangich kiymatiga mos keladigan belgida turishi zarur.
Ko‘prik sxemasining muvozanat xolatidan chetga chikishi sezilishi bilan, kachonki turtala sezgir element xam xavo bilan chumiltirilgan bulganda, muvozanat rostlovchi reoxord Ro yordamida kayta tiklanadi. Bu reoxordning karshiligi taxminan 0,15 Omni tashkil kiladi. Aloka tizimlari karshiligini berilgan kiymatgacha olib borish uchun Ru karshilik xizmat kiladi. Kursatadigan ikkilamchi pribor bilan parallel xolatda uziyozar millivoltmetr xam ulanishi mumkin.
Bunday xolatda gaz analizatorini darajalash ikkinchi ikkilamchi asbob karshiligi xamda aloka tzimlarining belgilangan karshiliklarini xisobga olgan xolda amalga oshirilishi kerak.
Sezgir elementlar R va R tarkibida SO bulgan tekshirilayotgan gaz bilan chumiltirilganda (N va SO bulmaydi), va R sezgir elementlarning kameraning devoriga issiklik berishi uzgaradi, chunki tekshirilayotgan gazning issiklik utkazuvchanligi tarkibida SO bulganligi sababli takkoslovchi gazga nisbatan boshkacha buladi. Buning ta’sirida R va R sezgir elementlarning temperaturasi kutariladi, demak ularning karshiligi ortadi. Bu xolatda ko‘prik diagonalining uchlarida sxemaning elektrik muvozanatini buzilishi natijasida kuchlanish xosil buladi va millivoltmetrning kursagichi ma’lum burchakka buriladi. Bu kuchlanish sezgir elementlar R va R ning karshilik fraksiyasi xisoblanadi, boshkacha aytganda, tekshirilayotgan gaz aralashmasida uglerod ikki oksidining SO foizlarda ifodalangan xajmiy mikdori fraksiyasidir.
Gaz aralashmalarida uglerod ikki oksidi SO mikdorini aniklash uchun muljallangan..... rasmda keltirilgan sxemalar buyicha yigilgan gaz analizatorining ruxsat etilgan asosiy xatoliklari ulchash oraligining 2-2,5 % oshmaydiBu tipdagi gaz analizatorlarining kursatishi tashki muxit temperaturasining xar kaynday kiymatlarida 20-5 S dan xar kanday 5 S dan 50 S gacha xarbir 10 S da 2-2,5 % ulchash oraligidan oshmaydi.