Hukumat yuzasiga I. Stalinning kelishi va shaxsiy diktaturasi o'rnatilishi Reja

Iyul inqirozi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Iyul inqirozi
5-iyul Germaniya imperiyasi Serbiya bilan urush boʻlsa Avstriya-Vengriyani qoʻllab-quvvatlashishi haqida rasmiy xabar berdi. Saraevodagi qotillikni ular Yevropada urush boshlanishi uchun bahona qilib ishlatishdilar.
23-iyul Avstriya-Vengriya hukumati Serbiyaga juda haqoratli talabalar qoʻyilgan ultimatum yubordi. Bu ultimatumda oʻnta talabalar bor edi va ultimatumni bajarish uchun 48 soat berildi. Serbiya hukumati ultimatuming faqat birgina talabiga, yaʼni suiqasd yuzasidan oʻtkaziladigan tergov ishlarini Avstriya-Vengriya davlat huquqiy idoralari olib borishiga rozilik bermadi. Bundan keying Avstriya Serbiya bilan diplomatik aloqalarini uzdi.
25-iyul kuni Serbiya safarbarlikni eʼlon qildi, bu Avstriya-Vengriya yuborilgan ultimtumga javob boʻldi.
26-iyul kuni Avstriya-Vengriya ham safarbarlikni boshladi, Rossiya va Serbiya chegaralarida qoʻshinlar yuborildi.
28-iyul Avstriya-Vengriya Serbiyaga urush eʼlon qildi va Serbiya chegaralarini bosin oʻtdi. Belgrad shahrida Avstriya-Vengriya ogʻir artilleriya bilan otishni boshladi. Rossiya Serbiyani bosib olishlariga yoʻl qoʻlmaydigani haqida eʼlon qildi.
29-iyul Nikolay II Vilgelm IIga telegram yubordi, u yerda „Avstriya-Serbiya mojarosini Gaaga konferensiyasi hal qilishsin“ degan taklif yuborildi. Vilgelm II bu telegramaga javob bermadi
29-iyul Germaniya armiyasida taʼtil bekor qilindi.
30-iyul kuni Fransiyada qisman safarbarlik boshlandi.
31-iyul kuni Rossiya imperiyasida hamma armiya qoʻshinlari safarbarligi boshlandi.
Shu kuni yoq Germaniyada „urush ahvoli“ haqida eʼlon qilindi. Germaniya Rossiyaga ultimatum yobordi: armiyaga chaqirishni toʻxtatish, yoki Germaniya Rossiyaga urush eʼlon qiladi. Fransiya, Avstriya-Vengriya va Germaniya umumiy safarbarlikni eʼlon qildilar. Germaniya oʻz qoʻshinini Fransiya va Belgiya chegaralariga yuboradi.
Ertalab 1-avgust kuni Angliya bosh vaziri Edward Grey Germaniya bilan Rossiya oʻrtasida urush boʻlsa, Angliya aralashmasligi haqida Germaniya elchisiga soʻz berdi, faqatgina Fransiyaga urush eʼlon qilinmasa ^[11]. Bundan uch kun oldin 28-iyul kuni Germaniya kayzeri Angliyaga fransuz hududlarini bosib olmaydiganini aytgan edi, faqatgina u urushga aralashmasa. Grey 30-iyul kuni bu „sharmandalik taklifni“ Jamoalar palatasida" rad qildi
1-avgust kuni Germaniya Rossiyaga urush eʼlon qildi, shu kuni yoq nemis armiyasi Lyuksemburgga kirib boradi.
2-avgust kuni Germaniya Lyuksemburgni toʻliq bosib oldi. Belgiyaga nemis qoʻshinlarini Fransiya chegarasiga qoʻyib yuborishi haqida ultimatum qoʻyadi. Bu taklifga 12 soat berildi.
3-avgust kuni Germaniya Fransiyaga urush eʼlon qildi, uni „Germaniyaga uyushtirilgan hujum va havo bombardirovkasi“ va „Belgiya neytraliteti buzilganligi“da aybdor qildi.
3-avgust kuni Belgiya Germaniya ultimatumiga qarshi chiqdi.
4-avgust kuni Germaniya qoʻshinlari Belgiyaga kirib bordilar. Belgiya qirolli Albert davlatlardan yordam soʻradi, Belgiya neytralitetiga kafolat berganlardan. London Berlinga ultimatum yubordi: Belgiyaga bostirib kirishni toʻxtatish haqida, boʻlmasam Angliya Germaniyaga urush eʼlon qiladi. Ultimatum taklifi oʻtib boʻlgandan soʻng Birlashgan Qirolli Germaniyaga urush eʼlon qiladi va Fransiyaga yordam tarifida qoʻshinlarini yubordi.
6-avgust kuni Avstriya-Vengriya Rossiyaga urush eʼlon qildi.
1914-yilgi voqealar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Urush 1914-yili ikki frontga bolindi. Asosiy urush voqealari Fransiya va Rossiya hududlarida, yana Balqon (Serbiyada), Kavkaz, Yaqin Sharqda boʻldi (1914-yildan boshlab), Evropa mamlakatlarining mustamlakalarida — Afrika, Xitoy va Okeaniyada ham boʻldi. 1914-yili hamma urushda qatnashgan mamlakatlar urushni nechadir oy ichida hujum orqali tugatmoqchi edi, ammo ular urush bunchalikga soʻzilib ketishini bilmagan edi.