Huquq normalarini sharhlash tushunchasi

Huquq normalarini sharhlashning turlari

Huquq normalarini sharhlash masalasi - huquqning mazmunini ochish, tushuntirish va huquqiy hujjatlar yuridik mohiyatini yoritishga qaratilgan faoliyatdir. Buni amalga oshirishda huquqiy normalarni sharhlovchi sub’yektlarning roli katta.
O’zbekiston Respublikasida huquqiy normalarni sharhlaydigan sub’yektlar quyidagilardan iborat: davlat hokimiyati vakillik organlari, davlat boshqaruv organlari, sud organlari, prokuratura va boshqa organlar, jamoat birlashmalari, mansabdor shaxslar va fuqarolar. Shu sub’yektlar huquqiy normalarni sharhlaganda ularning mazmunini to’g’ri tushunib, huquqiy normalarni ko’llab, turmushdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi.
Huquq normalarini sharhlash ularni qo’llaydigan sub’yektiga qarab, ikki guruhga: rasmiy va norasmiy sharhlashga bo’linadi.
Davlat organlari, nodavlat tuzilmalari va alohida shaxslarning huquq normalarini tushuntirishga qaratilgan faoliyati sharhlash jarayonining ikkinchi tomoni bolib hisoblanadi. Tushuntirish natijasida kelib chiqadigan yuridik oqibatlarga ko’ra, ularni rasmiy va norasmiy sharhlashga ajratish mumkin.
Rasmiy sharhlash vakolatli sub’ektlar, ya’ni davlat organlari va mansabdor shaxslar tomonidan amalga oshiriladi, u maxsus hujjatlar bilan mustahkamlanadi va huquq sub’ektlari uchun majburiy xarakterga ega bo’ladi. SHarhlashning bunday turi yuridik ahmiyatga ega bo’ladi va tegishli huquqiy oqibatlar keltirib chiqaradi. Mazkur sharhlash o’z navbatida huquqni amalga oshiruvchilarni huquq normalarini bir xil ma’noda tushunish va aynan qo’llashga yo’naltiradi. Rasmiy sharhlash turmushda qo’llaniladigan huquqiy normalarni rasmiy sharhlash vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. Bu sharh barcha sub’yektlar uchun majburiy bo’ladi.¹
O’zbekiston Respublikasida huquqiy normalarni sharhlash bilan o’z vakolati doirasida quyidagi davlat organlari shugullanadi: O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Prezident, Vazirlar Mahkamasi, vazirliklar, davlat qo’mitalari, Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorgi Kengesi va Vazirlar Kengashi.
Rasmiy sharhlash normativ va kazual ko’rinishlarda bo’ladi.
Normativ ko’rinishdagi sharhlash keng doiradagi shaxs va hodisalarga qaratiladi. Bunday sharhlashning subyektlari bo’lib barcha turdagi huquq ijodkorligi subyektlari hisoblanadi. Normativ sharhlashning quyidagi turlarini ko’rsatib o’tish mumkin:

•