I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

4.3.5. Bo’yovchi moddalar 
Biz yuqorida glitseridlarni rangsiz birikmalar sifatida tavsifladik. Ammo 
yog`larning rangiga sabab bo`ladigan shunday hamroh moddalar
(bo’yovchi 
mоddаlаr) borki, bular karotinoidlar, xlorofillar, gossipol va uning hosilalari 
(analoglari) kabilardir. 
Karotinoidlar qizg`ish – sariq rang beruvchi tabiiy pigmentlardir. Ularning 
uglevodorodli tarkibi C
40
H
56
, shuningdek kislorodli birikmalari ham bo`lishi 
mumkin (ksantofillar). Karotinoidlarning yaqqol nomoyandasi (jami 100 ga yaqin 
karotinoidlar ma`lum) 

-karotindir:

---

258 
Karotinoidlar rang berishiga sabab bo`ladigan guruh bu uzun qo`shbog`lar 
zanjiri (xromofor guruh) bo`lib, ma`lum sabablarga ko`ra bu zanjir uzilishi 
(buzilishi) rang yo`qolishiga olib keladi (masalan gidrogenizatsiyada). 
Karotinoidlar rang berish qobiliyatidan tashhari provitamin xususiyatiga ham 
egadir (organizmda vitamin A hosil qiladi). Karotinoidlardan olingan tabiiy 
bo`yog’lar muhit reaktsiyasi (PH) o`zgarishiga chidamli, ammo yorug`lik nuri, 
havo kislorodi va boshqa oksidlovchilar ta`sirida osonlikcha oksidlanadi. 
Xlorofillar ham tabiiy pigmentlar bo`lib yashil rang berish xususiyatiga ega 
(masalan kanop, raps, masxar moylarida). Xlorofill ikki turdagi qattiq moddalar 
aralashmasidir. Ulardan biri a-xlorofill – ko`kimtir-yashil rang beruvchi 
(suyuqlanish harorati 117 
0
C), ikkinchisi esa b- xlorofill – ochiq-yashil rang 
beruvchi (suyuqlanish harorati 120
0
C). O`simliklarning yashil barglarida a- 
xlorofill miqdori b- xlorofillarga nisbatan 3 baravar ortiq ekanligi aniqlangan. 
a – xlorofillning umumiy formulasi C
55
H