I. B. Shukurov Buxoro tibbiyot instituti bionoorganik, bioorganik va biologik kimyo kafedrasi dotsenti

16-rasm. Peganum harmala L. - Isiriq 

---

 

20 

olish  qiyinlashgan  vaqtlarda  isiriq  urug‘i  qaynatmasini  zig‘ir  urug‘i  qaynatmasi 

bilan,  zaxm  va  bod  kasalliklarida  esa  isriq  urug‘i  qaynatmasini  qalampir  urug‘i 

qaynatmasi bilan birga qo‘shib ichish tavsiya qilinadi. 

Na’matak (Rosa canina) turlari Ra’noguldoshlar Rosaceae oilasiga mansub, 

bo‘yi 1,5-3 m, ba’zan 6 m ga yetadigan tikanli buta. Novdalari egiluvchan bo‘lib, 

yaltiroq, qo‘ng‘ir - qizil yoki qizil - jigarrang po‘stloq bilan qoplangan. Shakli va 

rangi turlicha, shirali, gul o‘rnidan hosil bo‘lan soxta mevalarga ega. Aprel-avgust 

oylarida gullaydi, mevasi iyul-oktabrda yetiladi. 

 

 

 

Geografik 

tarqalishi. 

Na’matak  turlari  O‘rta  Osiyoning  hamma 

respublikalaridagi  o‘rmonlarda,  tekisliklarda,  tog‘-cho‘l  tumanlarida,  to‘qaylarda, 

tog‘larning  etaklari,  o‘rta  va  yuqori  qismlarigacha  quruq  toshloq  yonbag‘irlarda, 

yong‘oq va archazorlarda, bog‘larda va boshqa yerlarda o‘sadi. 

Qo‘llaniladigan  qismi.  Soxta  mevasi.  O‘simlikning  mevasi  avgust  oyining 

oxirlaridan  boshlab,  kech  kuzgacha  yig‘iladi.  Sovuq  urgan  mevalarida  vitamin  C 

miqdori kamayib ketadi. Yig‘ilgan mevalar tezda ochiq havoda quyoshda yoki 80-

90

0

 C  li  pechlarda  quritiladi.  Ba’zan  na’matak  mevasi  quritilmasdan  dorivor 

preparatlar  olish  uchun  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  farmasevtika  zavodlariga  yuboriladi. 

Quritilgan mevalarini ishqalab, kosachabarg qoldiqlari tushirib yuboriladi. 

Kimyoviy  tarkibi.  Mevasi  tarkibida  4-6%,  ba’zan  15%  gacha  vitamin  C, 

vitamin  B

2

,  P,  E  va  K,  12-27%  karotin,  29%  gacha  organik  (limon,  olma  va 

boshqa)  kislotalar,  18%  gacha  qandlar,  3,7%  gacha  pektin,  4,5%  gacha  oshlovchi 

moddalar, urug‘ida moy va boshqa birikmalar bor. 

Ishlatilishi.  Na’matak  turlarining  mevasi  turli  vitaminlar  saqlovchi 

polivitaminli mevalarga kiradi. Yuqori vitaminli turlari (Roza beggeriana Schrenk. 

va Rosa fedtschenkoana Rgl.) avitaminoz kasalliklarini davolash va ularning oldini 

olish  uchun  qo‘llaniladi.  Urug‘idan  olinadigan  moyi  va  mevasining  yumshoq 

qismidan  tayyorlangan  moyli  ekstrakti  -  karatolin  kuyganni,  tropik  yaralarni, 

ekzema,  teri  kasalliklarini,  yarali  kolit  va  boshqa  kasalliklarni  davolashda 

ishlatiladi.  Na’matak  turlarining  ba’zilaridan  vitaminli  kontsentratlar,  sharbat 

tayyorlanadi,  vitamin  C  (askorbin  kislota)  olinadi,  quruq  mevasidan  tabletka