I bap. Pedagogikalıq texnologiyanıń maqsetı hám wazıypaları

I BAP.Pedagogikalıq texnologiyanıń maqsetı hám wazıypaları.
Joqarıda belgilengeni sıyaqlı, pedagogikalıq texnologiya teoriyası ótken ásirdiń ekinshi yarımınan baslap tıykarlanıp kelinip atırǵan bolsa da, áyne “pedagogikalıq texnologiya” túsinigine salıstırǵanda túrlishe jandasıwlar bar. Atap aytqanda pedagog alım V.P. Bespalko pedagogikalıq texnologiyanı “ámeliyatqa qollanılatuǵın arnawlı bir pedagogikalıq sistema joybarı” dep tariyplewdi hám de tiykarǵı dıqqattı oqıw -pedagogikalıq processti aldınan proektlestiriwge qaratadı. N.F.Talzina bolsa pedagogikalıq texnologiyanıń “pán hám ámeliyat aralıǵinda arnawlı bir principlerdi alǵa ju’rgiziwshi metodlar óndiriwshi, olardı izbe-iz qóllaw sıyaqlı máselelerdi sheshiwge qaratilg’anǵárezsiz pa’n” bolıwı kerekligin belgilengenler etedi hám taǵı basqa.
Házirgi tálim-tárbiya salasında keń rawajlanıp baratırǵan jónelislerden biri zamanagóy pedagogikalıq texnologiyalardı qollawdan ibarat.Aytıw kerek, tálim-tárbiya procesi úlken áwlad tárepinen óz bilim hám tájiriybelerin ósip kiyatırǵan áwladqa úyretiwden ibarat bolıp, bul processde tiykarınan insannıń ómiri ushın zárúr informaciyalardı áwladdan áwladqa uzatıw ámelge asıriladı.
Pedagogikalıq texnologiyanıń hár túrli tariypleri ámeldegi bolıp, hár bir tariyp málim kózqarastan jandasıwdı ańlatadı. Ayırım tiykarǵı tariypler hám olardıń túsindirme beriwin kórip shıǵamız. Pedagogikalıq texologiya-bárkámal insandı qáliplestiriw iskerligi. Texnologiya-qandayda bir jumista, uqıpda, kórkem ónerde qollanılatuǵın usıllar, jollar jıyındısı. Texnologiya-qayta islew, jaǵdayin ózgertiw kórkem óneri, uqıbı, qábileti, metodlar jıyındısı (V.M.SHepel). Pedagogikalıq texnologiya-oqıtıwdıń, tálimniń formaları, metodları, usılları, jolları, tárbiyalıq qurallardıń arnawlı jıyındısı hám komponovkasin(jaylasıwı)belgileytuǵın psixologiyalıq tártipler (ustanovka) lar kompleksli pedagogikalıq processtiń shólkemlestirilgen-stilistik qurallarınnan ibarat (B.T Lixachev).
Pedagogikalıq texnologiya-oqıtıwshı uqıbına baylanıslı bolmaǵan túrde pedagogikalıq tabıstı kepilley alatuǵın oqıwshı shaxsın qáliplestiriw procesiniń
joybarı bolıp tabıladı (V.B.Bespalko). Pedagogikalıq texnologiya-tálimniń joybarlawstırılatuǵın nátiyjelerine erisiw procesi tolıq maǵlıwmatı (I.P.Volkov). Pedagogikalıq texnologiya-oqıw procesiniń oqıwshılar hám oqıtıwshı ushın sózsiz qolay sharayatlar támiyinlewdi proektlestiriw, shólkemlestiriw hám ótkeriw boyınsha hámme detallari oylap shıǵılǵan birgeliktegi pedagogikalıq iskerlik modeli (V.M.Monaxov). Pedagogikalıq texnologiya-texnika resursları, adamlar hám olardıń óz-ara tásirin esapqa alǵan halda tálim formaların optimallastırıw wazıypasın qo'yiwshi oqıtıw hám bilimlerdi ózlestiriwdiń ha’mme processlerin jaratıw, qollaw hám anıqlawdıń sistemalı metodı (YuNESKO).
Pedagogikalıq texnologiya -bul oqıtıwǵa ayriqsha jańasha (innovciyalıq ) jandasıw bolıp tabıladı. Ol pedagogikadaǵı social-injenerlik oylawınıń ańlatıwı, texnalogiyaliq ilimiy sananıń pedagogika tarawına kóshirilgen su’wreti, tálim procesiń arnawlı bir standartlasiwi esaplanadı (B.L.Farberman). Oqıtıwshınıń oqıtıw (tárbiya ) quralları járdeminde oqıwshılarǵa arnawlı bir sharayat hám izbe-izlikte tásir kórsetiw hám de usı iskerliginiń jemisi retinde olarda aldınan belgilengen sapalardı qáliplestiriw procesi (N. Saidahmedov). Joqarıda keltirilgen ayırım tariyplerdiń óz-ara hár túrlıliginen usıdan ayqın boladı, pedagogikalıq texnologiya túsinigi kóp qırlı bolıp, oǵan pedagogikalıq, psixologiyalıq, didaktik, shólkemlestirilgen, ekonomikalıq, social, ekologiyalıq hám basqa noqatı jag’inan qaraw múmkin.Pedagogikalıq texnologiya-informaciyalardıózlestiriw, olardanámelde paydalanıw, olardaǵı jańa mánis-mazmunlardı hám de informaciyalar arasındaǵı túrli baylanıslılıqlardı ashıw arqalı jańainformaciyalar jaratılıwina úyretiw processinnen ibarat.Pedagogikalıq texnologiya-tálim metodları, usılları, jolları hám de tárbiyalıq qurallar jıyındısı:ol pedagogikalıq processtiń shólkemlestirilgen-stilistik quralları kompleksi bolıp tabıladı. Pedagogikalıq texnologiya-maǵlıwmatlardı ózlestiriw ushın qolay forma hám usılda uzatıw hám ózlestiriw processinen ibarat. Solay eken, pedagogikalıq texnologiya-insanǵa (tálim-tárbiya alıwshına) aldınan belgilengen maqset boyınsha tásir ótkeriw iskerliginen ibarat. Pedagogikalıq texnologiya oqıwshıniǵárezsiz oqıwǵa, bilim alıwǵa, pikirlewge úyretiwdi kepilleytug’ın process bolıp tabıladı.
Pedagogika páni tariyxınan kórinip turıptı, olda oqıtıw hám kadrlar tayarlawdıń jáne de jetilisken metodların hám usılların izlew turaqlı dawam etip kelgen.
Oqıtıw-bul jámiyet rawajlanıwı ushın nátiyjeli pedagogdıń iskerligi juwmaqlanıwı menen tezlik penen kórinbesa de hár qanday basqa iskerlik sıyaqlı islep shıǵarıw iskerligi bolıp tabıladı.
Jámiyet tariyxında ekonomikalıq dáwirler tek ǵana neler islep shıǵarılıwı, kim tárepinen qansha islep shıǵarılıwı, miynettiń qaysı quralları menen islep shıǵarılıwına qaray parq etpeydi. Áne sol kózqarastan biz social tariyxda ámeldegi bolǵan “pedagogikalıq rawajlanıw da’wir” lerin kórip shıǵamız.
I. Individual pedagog, qol menen isleytuǵın pedagogdıń pedagogikalıq iskerligi dáwiri (áyyemgi dáwirlerden baslap XVII a’sirge shekem);
II. Jazıw kitapı dáwiri (XVII ásirden házirgi dáwirge shekem);
III. Audiovizual qurallar dáwiri (XX ásirdiń 50 jılları );
IV. Oqıtıwdı basqarıwdı avtomatlastırıw ápiwayı quralları dáwiri (XX ásirdiń
70 jılları );
V.Zamanagóy esaplaw mashinaları tiykarında tálimdi basqarıwdı avtomatlastırıwda adaptiv qurallar dáwiri (XX ásir aqırı kompyuterde oqıtıw).Daʼslep XX ásirdiń 20 jıllarında “Pedagogikalıq texnologiya” termini birinshi bar pedagogika boyınsha ásirlerde tilge alınǵan. Sol waqittin’ ózinde taǵı bir basqa-“pedagogikalıq texnika” termini de tarqaldı. Ol pedagogikalıq enciklopediyada 30-jıllarda oqıw shınıǵıwların anıq hám nátiyjeli shólkemlestiriwge qaratılǵan usıllar hám qurallar retinde kórsetilgen. Bul túsinik 1940-jıllardan 50-jıllar ortasina shekem “tálim texnologiyasi” dep qollanilip, oqıw processinde audiovizual texnika qurallarınnan paydalanıwdı ańlatpa etken.
60-jıllar ortalarında bul túsiniktiń mazmunı sırt ellerde pedagogikalıq baspalarda hám xalıq aralıq konferensiyalarda keń talqılaw etildi, nátiyjede bul tarawda túrli mámleketlerde (AQSH, Angliya, Yaponiya, Franciya, Italiya, Vengriya ) onı aytıwdıń eki baǵdarı belgilendi.
Birinshi jónelis tárepdarları texnikalıq qurallar hám programmalastırıwtirilg’an oqıtıw quralların qollaw zárúr ekenligin aytıp ótdiler. Ekinshi jónelis tárepdarları bolsa oqıw procesin shólkemlestiriw natiyjeliligin asırıw hám pedagogikalıq ideyalardı texnikanıń keskin rawajlanıwınan artta qalıwın joytıwdı zárúrli dep esapladılar. Sonday etip 1-jónelis “oqıtıwda texnikalıq qurallar” retinde belgilendi, 2-jónelis “oqıtıw texnologiyasi” yamasa “oqıw procesi texnologiyasi” retinde belgilendi.70-jıllardıń baslarında hár qıylı úskenelerin hám oqıw quralların modernizaciyalastırıw zárúrligi ańlapjetildi.Bularsız oqıtıwdıń sapalılıǵı hám naʼtiyjeliligine erisip bolmaǵan bolar edi. Keyinirek bul mashqala menen qánigelestirilgen shólkemler hám oraylar shuǵıllana basladı.